Pouczenie adekwatne do indywidualnych cech pouczanego

Nieprzypadkowo, zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie, za warunek podstawowy uważa się prawidłowe pouczenie strony przez organ procesowy o tym, że dla skuteczności określonej czynności procesowej konieczne jest zachowanie terminu zawitego. Wymóg ten dotyczy, rzecz jasna, także sposobu, trybu, a zwłaszcza terminu do zaskarżenia orzeczenia. Szczególną uwagę należy zwrócić, w tym kontekście, na cechę dookreślającą, że dokonywane przez organ procesowy pouczenie ma być „prawidłowe”. Aby uznać je za takie, musi ono obejmować nie tylko wszystkie elementy, które są niezbędne dla prawidłowego dokonania czynności, o której strona jest informowana, ale także powinno być wyrażone w taki sposób, aby było zrozumiałe nie tylko dla fachowych uczestników postępowania, ale i dla osób nieposiadających wykształcenia prawniczego. 

Sposób przekazania powinien być dostosowany do indywidualnych cech tej osoby, do której kierowane jest pouczenie. Przykładowo, jeśli jest to osoba całkowicie głucha, ale znająca język migowy, sąd także przy przekazywaniu pouczenia – niezależnie od unormowania gwarancyjnego przewidzianego w art. 79 § 1 pkt 2 k.p.k. – powinien skorzystać z pomocy tłumacza języka migowego albo przekazać stronie pouczenie na piśmie; jeśli jednak upośledzenie słuchu nie jest wielkie, wystarczającym, dla zachowania wymogu „prawidłowości” pouczenia, może okazać się odpowiednio spotęgowana intonacja głosu osoby pouczającej lub zbliżenie się strony w momencie pouczenia np. do stołu sędziowskiego. 

Pouczenie, aby można je było uznać za prawidłowe, powinno uwzględniać nie tylko ewentualne ułomności fizyczne, ale także ułomności psychiczne strony, czy – jeszcze szerzej rzecz ujmując – jej poziom intelektualny. Dlatego też w piśmiennictwie słusznie podkreśla się, że pouczenie będzie niewystarczające, jeżeli nie zostało dostosowane do poziomu intelektualnego strony, w szczególności, jeśli działa ona w procesie samodzielnie. Pogląd ten przyjęto także w orzecznictwie (postanowienie SN z dnia 12 czerwca 2003 r., IV KZ 21/03). 

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2009 r., I KZP 36/08

Standard: 42438 (pełna treść orzeczenia)