Monopol państwa w zakresie przymusowej egzekucji wyroków

Zgodnie z zasadą państwa prawnego przymusowe wykonywanie wyroków w sprawach cywilnych nie może odbywać się jednak w drodze osobistych działań wierzyciela ani osób, którym zlecałby on wykonanie konkretnego wyroku. Z uwagi na przyjęte we współczesnym państwie prawnym założenie, że stosowanie środków przymusu stanowi w zasadzie monopol państwa, do przymusowej egzekucji wyroków sądowych dochodzi w drodze działań organów państwa, które działają nie na zlecenie wierzyciela, ale w ramach własnych, przyznanych im przez państwo uprawnień. Postępowanie egzekucyjne - tworzące instytucjonalne ramy przymusowego doprowadzenia do spełnienia przez dłużnika spoczywającego na nim obowiązku - stanowi ostatni etap postępowania cywilnego zmierzający do zapewnienia, że wierzyciel uzyska świadczenie określone w tytule egzekucyjnym.

W postępowaniu egzekucyjnym dochodzi nie do rozstrzygnięcia sporu między stronami, a jedynie do zapewnienia skuteczności już wydanego rozstrzygnięcia, szczególnego znaczenia nabierają postulaty efektywności i szybkości egzekucji zwłaszcza gdy wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny po często długotrwałym i kosztownym procesie. Ich realizacji służą m.in. regulacje przewidujące orzekanie przez sąd na posiedzeniu niejawnym (art. 766 k.p.c.), dopuszczające zażalenie na postanowienie sądu tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 7674 § 1 k.p.c.) oraz wyłączające możliwość skorzystania z nadzwyczajnych środków zaskarżenia - skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 7674 § 2 i 3 k.p.c.). Efektywności postępowania egzekucyjnego sprzyjają również rozwiązania przyjęte w ustawie o komornikach, m.in. przyznające wierzycielowi prawo wyboru komornika (art. 8 ustawy o komornikach) i uzależniające wysokość opłaty egzekucyjnej od wartości wyegzekwowanego świadczenia (art. 49 ustawy o komornikach). Nadzór nad szybkością, sprawnością i rzetelnością postępowania, w szczególności badanie, czy w konkretnych sprawach nie doszło do nieuzasadnionej przewlekłości podejmowania czynności, został powierzony prezesowi sądu rejonowego, przy którym działa komornik (art. 3 ust. 2 ustawy o komornikach). Za podejmowanie czynności z nieuzasadnioną zwłoką komornik ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną (art. 71 pkt 5 ustawy o komornikach).

Komornika oraz strony postępowania egzekucyjnego (wierzyciela i dłużnika) łączy stosunek nie o charakterze prywatnoprawnym, ale o charakterze publicznoprawnym. Funkcjonowanie urzędu komornika opiera się na oczywistym założeniu, że nie wszyscy dłużnicy spełnią dobrowolnie i we właściwym czasie obowiązki ustalone w wyroku sądowym i dlatego muszą one zostać wyegzekwowane z użyciem przymusu państwowego. Komornik działa tym samym nie na zlecenie wierzyciela, ale formalnie rzecz biorąc w imieniu państwa, którego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyroków sądowych. Tylko faktycznie działa on w interesie wierzyciela jako osoby, której sąd w odpowiednim orzeczeniu zapewnił ochronę publicznoprawną (por. wyrok w sprawie o sygn. K 5/02). W ten sposób państwo gwarantuje również skuteczność wyroków sądowych i efektywną realizację zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu.

Dłużnikowi w postępowaniu egzekucyjnym przysługują środki zaskarżenia służące przede wszystkim, dokonaniu przez sąd kontroli prawidłowości dokonywania czynności egzekucyjnych przez komornika, a ponadto - ma możliwość zaskarżenia do sądu drugiej instancji tych rozstrzygnięć sądowych, które najbardziej ingerują w jego prawa.

Wyrok TK z dnia 12 kwietnia 2012 r., SK 21/11, OTK-A 2012/4/38, Dz.U.2012/424

Standard: 3884 (pełna treść orzeczenia)