Przepadek korzyści lub jej równowartości w razie współsprawstwa

Określony w art. 45 § 1 k.k. środek karny przepadku korzyści majątkowej albo jej równowartości orzeka się wobec współsprawców przestępstwa w częściach, w jakich według dokonanych ustaleń faktycznych przypadła im osiągnięta wspólnie korzyść majątkowa. W razie trudności z dokładnym ustaleniem wartości udziałów w korzyści majątkowej osiągniętej przez poszczególnych współsprawców orzeka się przepadek tej korzyści lub jej równowartości w częściach równych.

W orzecznictwie przyjmuje się, że „solidarne zasądzenie przepadku korzyści majątkowej od współdziałających należy wykluczyć, bo Skarb Państwa nie jest tu poszkodowanym, taka odpowiedzialność nie wynika z ustawy (…) ani z czynności prawnej” (zob. postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 2010 r., I KZP 12/10). Podobne stanowisko, aczkolwiek inaczej uargumentowane (m.in. że brak jest możliwości solidarnego orzekania przepadku korzyści majątkowej dlatego, gdyż nie ma możliwości sięgnięcia do regulacji solidarności znajdującej się w kodeksie cywilnym, bowiem przepis art. 45 § 1 k.k. nie odnosi się do relacji dłużnik – wierzyciel), prezentowane jest także w piśmiennictwie.

Podzielić należy pogląd, że w razie popełnienia przestępstwa w warunkach współsprawstwa, nie jest dopuszczalne solidarne orzeczenie środka karnego przepadku korzyści majątkowej osiągniętej z tego przestępstwa lub równowartości takiej korzyści. 

Przeciwko przyjęciu takiej możliwości przemawia odwołanie się – w ramach wykładni systemowej zewnętrznej – do treści przepisu art. 32 § 3 k.k.s., który w razie popełnienia przestępstwa skarbowego przez kilka osób przewiduje solidarną odpowiedzialność za uiszczenie równowartości pieniężnej przepadku (także do art. 24 § 4 k.k.s., zgodnie z którym podmioty odpowiedzialne posiłkowo odpowiadają za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego m. in. solidarnie). Zatem odwołanie się do tych dyrektyw wykładni systemowej, które nakazują przyjmować, że system prawa jest w jakimś sensie całością jednolitą i harmonijną wskazuje, że ustawodawca nie uznał za celowe skorzystanie z możliwości takiej regulacji orzekania środka karnego przepadku w Kodeksie karnym.

Nie jest również możliwe orzekanie środka karnego z art. 45 § 1 k.k., wobec współsprawców przestępstwa w taki sposób, który prowadziłby do obciążenia każdego z nich całością wspólnie osiągniętej korzyści. Jeżeli kilka osób działa wspólnie i w porozumieniu przy popełnieniu przestępstwa, to osiągniętej przez nich z tego przestępstwa korzyści majątkowej nie mnoży się przez liczbę współsprawców, lecz dzieli, albowiem chodzi o „jedną” korzyść majątkową, uzyskaną choćby pośrednio ze wspólnie popełnionego przestępstwa.

Przyjęcie możliwości orzekania względem każdego ze współsprawców przepadku całej wspólnie osiągniętej z przestępstwa korzyści majątkowej oznaczałoby, że orzeczony środek karny stanowiłby wielokrotność tejże korzyści, co mogłoby prowadzić do takich, trudnych do zaakceptowania wniosków, jak choćby ten, podany przez Sąd Okręgowy, że „zastosowanie tego modelu w rozpoznawanej sprawie tworzyłoby fikcję w postaci 240 zł objętych łącznie przepadkiem”.

Wolna od takich wad jest koncepcja polegająca na orzekaniu przepadku korzyści majątkowej lub jej równowartości przypadających poszczególnym współsprawcom w częściach równych lub pro rata parte; w każdym przypadku tak, aby osiągnięta przez nich wspólnie korzyść majątkowa lub jej równowartość została im w całości odebrana.

Postanowienie SN z dnia 30 listopada 2011 r., I KZP 16/11

Standard: 42296 (pełna treść orzeczenia)