Niezłożenie przez sędziego żądania wyłączenia jako podstawa kasacji i apelacji

Niezłożenie przez sędziego żądania wyłączenia, gdy zachodzą okoliczności wskazane w art. 41 § 1 k.p.k., może stanowić podstawę zarzutu kasacyjnego. Należy bowiem stwierdzić, że skoro sędzia jest zobowiązany orzekać bezstronnie (art. 66 u.s.p.) oraz unikać wszystkiego, co mogłoby osłabić zaufanie do jego bezstronności (art. 82 § 2 u.s.p.), to w okolicznościach wskazujących na konieczność złożenia przez sędziego żądania wyłączenia, brak inicjatywy sędziego stanowi naruszenie tych obowiązków, a w konsekwencji obrazę art. 41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k.

Sędzia biorący udział w jakimkolwiek stadium postępowania karnego w podejmowaniu postanowień w kwestii tymczasowego aresztowania określonej osoby, podlega wyłączeniu na podstawie art. 41 § 1 k.p.k. od udziału w rozstrzyganiu wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie tej osoby. Oznacza to, że w takiej sytuacji, sędzia zawsze powinien ulec wyłączeniu od orzekania. Tym samym, gdy strona nie złoży wniosku o wyłączenie, obowiązkiem sędziego jest złożenie żądania wyłączenia.

Wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2011 r., V KK 386/10

Standard: 42249 (pełna treść orzeczenia)

Decyzji o wyłączeniu sędziego na podstawie art. 41 § 1 k.p.k. sąd nie może podjąć z urzędu, albowiem tryb ten ustawa rezerwuje wyłącznie dla wypadków występowania przyczyn wyłączających sędziego z mocy art. 40 k.p.k. (art. 42 § 2 k.p.k.).

Jeżeli w toku postępowania przed sądem pierwszej lub drugiej instancji nie doszło do wydania orzeczenia w trybie art. 42 § 4 k.p.k., w kasacji nie można skutecznie wywodzić tezy o naruszeniu art. 41 § 1 k.p.k. Nie sposób bowiem przyjąć, że dopuszczalne jest w kasacji konstruowanie zarzutu opartego na kontestowaniu zachowania sędziego, który powinien był – zdaniem skarżącego – złożyć żądanie jego wyłączenia (art. 42 § 1 k.p.k.).

Kontroli kasacyjnej nie podlega inicjatywa sędziego (ściślej rzecz ujmując: brak jego inicjatywy), lecz orzeczenie sądu.

Postanowienie SN z dnia 6 marca 2008 r., III KK 421/07

Standard: 42656 (pełna treść orzeczenia)