Bieg terminu zakazu prowadzenia pojazdów w razie zaniechania w wyroku zobowiązania do zwrotu prawa jazdy (art. 43 § 3 k.k.)

Jeżeli sąd, z obrazą art. 43 § 3 k.k., nie zobowiązał skazanego do zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów, to bieg okresu, na który orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów, rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się wyroku skazującego.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 czerwca 2012 r., V KK 70/12 wyjaśnił, że ustawodawca odróżnia dwa pojęcia - obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów i terminu obowiązywania tego zakazu. Jeżeli więc osoba, wobec której orzeczono zakaz, mimo zobowiązania nie odda dokumentu, to automatycznie wydłuży się w stosunku do niej faktyczny okres niemożności prowadzenia pojazdów. Wstrzymanie biegu okresu zakazu trwa dopóty, dopóki osoba skazana nie zdeponuje dokumentu, co nie zmienia wcale faktu, że zakaz i tak będzie obowiązywał od uprawomocnienia się orzeczenia tak długo, aż skazany zda tenże dokument i od tego momentu upłynie dodatkowo jeszcze określony we właściwym orzeczeniu okres.

Problem rozpoczęcia biegu okresu, na jaki orzeka się środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, uregulowany został w art. 43 § 2 in princ. k.k. Zgodnie z tym przepisem taki środek karny obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia, co jednocześnie oznacza, że od tego momentu biegnie okres, na jaki go orzeczono.

Podjęte w literaturze próby rozróżniania pojęć "biegu okresu" i "obowiązywania" (por. T. Huminiak: op. cit., s. 6), poza wyjątkami, o których mowa w art. 43 § 2 in fine i § 3 in fine k.k., nie znajdują żadnego uzasadnienia. Obowiązywanie temporalnych środków karnych, orzekanych na pewien czas, nawet jeżeli dokładnie nieokreślony ("na zawsze"), immanentnie związane jest z okresem, na jaki są one orzekane; poza tym okresem środka karnego nie ma. Pomijając wspomniane wyjątki, ustawodawca dla obliczania biegu okresu, na jaki orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, nie posługuje się żadnym innym pojęciem niż "obowiązywania" zakazu, jak to występujące w art. 43 § 2 in princ. k.k. Jeżeli tego terminu nie odczytywać jednocześnie jako "biegu okresu" (z wyjątkiem wcześniej wspomnianych sytuacji), to w Kodeksie karnym brak jest jakiegokolwiek przepisu, który regulowałby tę kwestię. Inny sposób interpretacji doprowadziłby do paradoksu, że choć zakaz obowiązywałby, to okres, na jaki go orzeczono, nie upłynąłby nigdy.

Istnienie wyjątków określonych w art. 43 § 2 in fine i § 3 in fine k.k. potwierdza tylko regułę - biegu okresu orzeczonego środka karnego od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 43 § 2 in princ. k.k.). Skoro okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie w wypadku odbywania kary pozbawienia wolności lub niezwrócenia dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów, to w pozostałych sytuacjach okres ten biegnie właśnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia (por. uz. postanowienia SN z dnia 17 maja 1990 r., V KZP 5/90). To właśnie istnienie przepisów szczególnych, regulujących w sposób odmienny, wyjątkowy, początek biegu okresu, na jaki orzeczono zakaz (zawieszając go), dowodzi, że w braku ich zastosowania okres, na który orzeczono temporalny środek karny, biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Druga część § 3 art. 43 k.k. odwołuje się - w podstawie wyjątkowego zawieszenia biegu okresu, na jaki orzeczono zakaz - do wykonania obowiązku, o którym mowa w pierwszej części tego paragrafu. Jeżeli więc taki obowiązek, wbrew przepisom prawa, nie zostanie nałożony, niemożliwe jest też spełnienie przesłanki, która umożliwia zawieszenie biegu okresu. W konsekwencji oznacza to, że okres, na jaki orzeczono zakaz, biegnie nieprzerwanie od uprawomocnienia się orzeczenia. Inny sposób rozumienia art. 43 § 3 in fine k.k., przewidujący w szczególności zawieszenie biegu okresu do czasu zwrotu dokumentu, niezależnie od tego, czy sprawca został do tego zobowiązany, nie znajduje oparcia w treści powołanego przepisu, a nadto sprzeczny byłby z regułą exceptiones non sunt extendendae.

Postanowienie SN z dnia 20 czerwca 2013 r., I KZP 4/13

Standard: 42123 (pełna treść orzeczenia)