Art. 4 § 1 k.k. w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego

Kara łączna jest instytucją prawa karnego materialnego, a zatem orzekanie takiej kary, także w wyroku łącznym, powinno następować z uwzględnieniem reguł określonych w art. 4 § 1 k.k.

Stosując art. 4 § 1 k.k. w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, sąd powinien, ustalając, która ustawa jest względniejsza dla sprawcy, porównać stan normatywny z dnia orzekania w przedmiocie wydania wyroku łącznego oraz stan normatywny z czasu popełnienia każdego z przestępstw.

Teoretycznie porównanie stanu prawnego mogłoby dotyczyć: momentu popełnienia przestępstw, momentu złożenia przez skazanego wniosku o wydanie wyroku łącznego, wreszcie momentu, stanowiącego czasową cezurę realnego zbiegu przestępstw (za ten ostatni należałoby przyjąć datę wydania pierwszego wyroku, choćby nieprawomocnego, przed którym skazany dopuścił się przestępstw pozostających w realnym zbiegu).

W pierwszej kolejności odrzucić należy opcję nawiązującą do momentu złożenia wniosku o wydanie wyroku łącznego. Ten moment nie może być uznany za ważący w aspekcie badania względności ustaw w zakresie istotnym dla kary łącznej już choćby z tej tylko przyczyny, że nie stanowiłby on żadnego wyznacznika w pewnej puli spraw.

Przeciwko założeniu, iż datą istotną z punktu widzenia badania względności ustaw jest czas wydania wyroku stanowiącego cezurę czasową realnego zbiegu przestępstw, przemawia parę argumentów. Najistotniejszym jest ten związany z wykładnią językową art. 4 § 1 k.k., który to przepis nawiązuje przecież z jednej strony do ustawy obowiązującej w czasie orzekania, ale z drugiej strony mówi o ustawie obowiązującej w czasie czynu. Jeśli wszystkie analizowane pod kątem wydania wyroku łącznego przestępstwa zostały przez skazanego popełnione w czasie obowiązywania ustawy dawnej i wówczas też zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, nie ma miejsca na jakiekolwiek rozsądne wątpliwości co do tego, że w postępowaniu w przedmiocie wyroku łącznego należy rozważyć zarówno ustawę obowiązującą w czasie orzekania, jak i ustawę obowiązującą w czasie wydania wspomnianego pierwszego wyroku. Niemniej należy mieć na uwadze i to, że możliwe jest zaistnienie innej konfiguracji, a mianowicie takiej, gdy to pierwszy wyrok co do któregokolwiek z przestępstw pozostających w zbiegu został wydany już w czasie obowiązywania ustawy nowej, podczas gdy wszystkie te przestępstwa popełniono jednak w czasie obowiązywania ustawy dawnej.

Jeżeli ustawa obowiązująca w czasie orzekania nie jest ustawą względniejszą, to przyjęcie rozważanego tu wariantu czasowego prowadziłoby do orzekania o karze łącznej na zasadzie lex severior retro agit, a więc wbrew podstawowej regule intertemporalnej. W konsekwencji, odpowiedzialność karna sprawcy czynu zabronionego, na którą składa się również wymiar kary łącznej, zostałaby ukształtowana na podstawie ustawy, która nie obowiązywała w czasie popełniania czynów przez skazanego, i jest zarazem ustawą surowszą. Tego rodzaju rozwiązania nie można, zdaniem Sądu Najwyższego, zaakceptować.

Pozostaje zatem przyjęcie trzeciego z wyżej zasygnalizowanych wariantów, nawiązującego do literalnego brzmienia art. 4 § 1 k.k. i związanego z czasem popełnienia przestępstw, które mają zostać połączone klamrą kary łącznej w wyroku łącznym. I to nie tylko wówczas, gdy wszystkie przestępstwa wchodzące w skład realnego zbiegu zostały popełnione w czasie obowiązywania ustawy dawnej, będącej jednocześnie względniejszą dla sprawcy, ale również wówczas, gdy pozostające w zbiegu przestępstwa zostały popełnione zarówno w czasie obowiązywania ustawy dawnej, jak i ustawy nowej, obowiązującej w czasie orzekania. Stanowisko takie wymaga zatem dla zastosowania ustawy nowej, która nie jest ustawą względniejszą, aby wszystkie z przestępstw pozostających w zbiegu zostały popełnione w czasie obowiązywania tej nowej ustawy

Wyrok SN z dnia 17 stycznia 2013 r., II KK 84/12

Standard: 41948 (pełna treść orzeczenia)

Możliwość wymierzenia kary łącznej w wyroku łącznym na podstawie art. 89 § 1a k.k., zgodnie z art. 4 § 1 k.k., dotyczy skazań za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, popełnione po dniu 7 czerwca 2010 r.

Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2011 r., V KK 74/11

Standard: 42241 (pełna treść orzeczenia)