Uchylenie orzeczenia z powodów określonych w § 1 pkt 9–11 tylko na korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 k.p.k.)

Wykładnia językowa i wykładnia systemowa przepisu art. 439 § 2 k.p.k. prowadzą do wniosku, że użycie w nim wyrazu „jedynie”, który w języku polskim oznacza: „tylko ten”, „wyłączny” uprawnia przekonanie o tym, że nie wolno uchylić zaskarżonego orzeczenia na niekorzyść oskarżonego tylko z powodu zaistnienia wymienionych w § 2 bezwzględnych przyczyn odwoławczych.

W sytuacji, gdy zachodzi zbieg względnych przyczyn odwoławczych z art. 438 k.p.k. i bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art. 439 § 1 pkt 9-11 k.p.k. ograniczenie z § 2 art. 439 k.p.k. nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu apelacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego od wyroku uniewinniającego albo umarzającego postępowanie. W takim przypadku apelacja jest oparta na innych uchybieniach niż wyłącznie wymienione w art. 439 § 2 k.p.k. Sąd odwoławczy wówczas ma obowiązek skontrolować zasadność zarzutów umocowanych w przepisie art. 438 k.p.k. albo w wypadku ich niepodniesienia (apelacja tzw. strony prywatnej) poddać kontroli instancyjnej wyrok w granicach zaskarżenia. Wyniki tej kontroli implikują dopiero dalszy tok postępowania.

W sytuacji w której Sąd odwoławczy stwierdzi, że podniesione zarzuty są bezzasadne, albo w granicach zaskarżenia nie stwierdzi uchybień z art. 438 k.p.k., to wówczas nie jest dopuszczalne uchylenie wyroku uniewinniającego i umarzenie postępowania w oparciu o regulację z art. 439 § 1 pkt 10-11 k.p.k., gdyż byłoby to uchylenie „jedynie” z tego powodu, co stanowi naruszenie art. 439 § 2 k.p.k.

Wyrok SN z dnia 14 czerwca 2023 r., II KK 627/21

Standard: 74446 (pełna treść orzeczenia)

Nie ma podstaw do dokonania generalnej oceny jakoby przepis art. 439 § 2 k.p.k. ogólnie stał na przeszkodzie uchyleniu przez sąd odwoławczy wyroku uniewinniającego, niezależnie od merytorycznego rozpoznania (i potrzeby takowego rozpoznania) zarzutów wniesionej na niekorzyść oskarżonego apelacji. Nie można przecież nie zauważyć, że wymienione unormowanie wskazuje, iż uchylenie orzeczenia „jedynie” z powodów określonych w art. 439 § 1 pkt. 9-11 jest możliwe tylko na korzyść oskarżonego. Oznacza to, iż sąd odwoławczy nie może tak postąpić wyłącznie wtedy, gdy „jedynym” właśnie powodem uchylenia wyroku uniewinniającego (jako najbardziej dla oskarżonego korzystnego) miałoby być ujawnienie jednej z wymienionych okoliczności, w tym braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

Zatem, jeżeli sąd odwoławczy ma do czynienia z apelacją wniesioną na niekorzyść oskarżonego przeciwko uniewinniającemu go wyrokowi, to nie ulega wątpliwości, że określony w art. 439 § 2 k.p.k. zakaz uchylenia tego wyroku wchodziłby w grę tyko wtedy, gdyby sąd odwoławczy stwierdził nietrafność zarzutów apelacji, do których wszak rozpoznania sąd ten zobligowany jest przepisem art. 433 § 1 i 2 k.p.k. W takiej właśnie dopiero sytuacji zaktualizowałby się „jedyny” powód uchylenia zaskarżonego wyroku w postaci bezwzględnej przyczyny odwoławczej; umorzenie wówczas postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt. 9 k.p.k., jako pogarszające sytuację oskarżonego, nie byłoby możliwe. Uznanie natomiast apelacji za zasadną, z kolei otwierałoby pole do uchylenia wyroku i umorzenia postępowania na wskazanej podstawie, bez zastosowania art. 439 § 2 k.p.k. 

Postanowienie SN z dnia 23 stycznia 2018 r., III KZ 67/17

Standard: 74447 (pełna treść orzeczenia)