Zastępowanie w przypisanym czynie słów ustawy określających znamiona przestępstw

Nie ulega wątpliwości, że art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. nakazuje, by wyrok skazujący zawierał dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu. Żaden więc element, od którego uzależnione jest uznanie danego zachowania za bezprawne, nie powinien być w takim wyroku pominięty. Nie jest zatem dopuszczalne skazanie osoby, której nie przypisano zachowania odpowiadającego określonym w ustawie wszystkim znamionom danego typu czynu zabronionego – zasada nullum crimen sine lege.

Nie oznacza to jednak, że zakaz ten jest łamany każdorazowo, gdy opis przypisanego czynu nie zawiera dosłownego powtórzenia znamienia ustawowego. Jak wskazano to w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2015r., V KK 53/15 – zastępowanie w przypisanym czynie słów ustawy określających znamiona przestępstw stosownym opisem zachowania sprawcy występuje w orzecznictwie sądowym powszechnie. W wielu wypadkach jest to wręcz nieodzowne, gdyż słowa ustawy ujmują znamiona w formule ogólnej, czy też syntetycznej, a opis czynu, który powinien być, w myśl art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., dokładny, musi konkretyzować i uściślać w czym wyrażało się wypełnienie przez oskarżonego znamion przestępstwa.

Jak zauważa Sz. Tarapata w glosie do przytoczonego powyżej wyroku Sądu Najwyższego (OSP 2017/4/33), wówczas gdy z samego opisu czynu przedstawionego w sentencji orzeczenia można z łatwością stwierdzić, że sprawca spełnił cechy określonego wzorca ustawowego, to – w przypadku skazania za takie zachowanie – o naruszeniu zasady nullum crimen sine lege nie może być mowy. Współczesny proces karny nie jest procesem formułkowym i przy konstruowaniu opisu czynu zabronionego dopuszczalne jest użycie wyrażenia synonimicznego.

Warto także odwołać się do poglądów prezentowanych przez K. Dąbkiewicza i D. Wysockiego, wskazujących że sama zasada sprawiedliwości wyrażona w art. 2 Konstytucji RP podważa słuszność wydawania po przeprowadzeniu kontroli apelacyjnej wyroku uniewinniającego wówczas, gdy w opisie czynu przypisanego nie wyartykułowano wprost wszystkich znamion danego typu czynu zabronionego, a zachodzą warunki do uznania, że de facto ich wyczerpanie jest oczywiste (…). Natomiast zasada prawdy z art. 2 § 2 k.p.k., nie pozwala na to, aby proces karny dryfował w kierunku nadmiernej scholastyki, kosztem jego funkcji i określonych w art. 2§1 pkt 1 – 3 k.p.k. celów postępowania (por. glosy: K. Dąbkiewicza do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 r., II KK 212/13, i D. Wysockiego do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2015 r., V KK 138/15, System Informacji Prawnej LEX).

Wyrok SN z dnia 26 marca 2019 r., V KK 109/18

Standard: 79129 (pełna treść orzeczenia)

Art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., normujący strukturę wyroku skazującego, wcale nie formułuje wymogu, by w opisie czynu przytoczono expressis verbis brzmienie ustawowe wszystkich znamion czynu zabronionego. Wymogiem jest natomiast to, by określenie przypisanego czynu było dokładne, a kwalifikacja prawna była efektem subsumcji ustalonych faktów pod właściwy przepis prawa materialnego.

Stylizacja powołanego przepisu wskazuje, że oba człony zawartej w nim normy są równoważne w tym sensie, iż treść zawarta w opisie czynu przypisanego powinna odpowiadać znaczeniu wszystkich znamion określających typ przestępstwa, a każde znamię typu przestępstwa powinno znajdować konkretyzację w opisie czynu. Nie może być inaczej. Wszak znamiona ustawowe zakreślają granice kryminalizacji w sposób abstrakcyjny, natomiast celem procesu karnego jest rozstrzygnięcie, czy zarzuconym czynem oskarżony wypełnił każde z syntetycznie ujętych znamion typu przestępstwa, a jeśli tak, na czym to polegało.

W konsekwencji należy stwierdzić, że pominięcie ustawowego określenia znamienia przestępstwa w opisie czynu przypisanego nie stanowi przeszkody w uznaniu, że wypełnia on znamiona konkretnego przestępstwa, jeśli opis ten mieści się w granicach pojęć, którymi przepis prawa materialnego określa te znamiona.

Na tę relację, w jakiej pozostają oba segmenty normy wyrażonej w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. Sąd Najwyższy zwracał uwagę w swoim orzecznictwie wielokrotnie, w szczególności w: wyroku z 24 czerwca 2013 r. V KK 435/12, postanowieniu z 5 grudnia 2013 r., II KK 212/13, postanowieniu z 4 września 2014 r., V KK 156/14, postanowieniu z 19 maja 2015 r., V KK 53/15)

Wyrok SN z dnia 2 lipca 2015 r., V KK 138/15

Standard: 41751 (pełna treść orzeczenia)