Wymierzenie grzywny kumulacyjnej (art. 33 § 2 k.k.)

Do wymierzenia grzywny obok kary pozbawienia wolności uprawnia każda z dwóch następujących okoliczności:

1) dopuszczenie się przez sprawcę czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (niezależnie od tego, czy korzyść taka rzeczywiście została przezeń osiągnięta);

2) faktyczne osiągnięcie przez sprawcę korzyści majątkowej z popełnienia przestępstwa (niezależnie od tego, czy było to jego celem).

Art. 33 § 2 uprawnia do wymierzenia grzywny kumulatywnej tylko wówczas, gdy sprawca zmierza do osiągnięcia korzyści nienależnej, niegodziwej, bezprawnej.

Grzywnę obok kary pozbawienia wolności można orzec zarówno wtedy, gdy sprawca popełnił przestępstwo zabarwione celem osiągnięcia korzyści majątkowej (będzie to zatem wyłącznie przestępstwo umyślne), jak i wtedy, gdy w ogóle ono takiego zabarwienia nie miało, lecz sprawca korzyść osiągnął (w grę wchodzą zatem przestępstwa umyślne i nieumyślne). Jeżeli w ustawowym opisie czynu zabronionego nie ma znamion działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej czy osiągnięcia takiej korzyści, to dla orzeczenia grzywny kumulatywnej konieczne jest ujęcie tych elementów przez sąd w opisie przypisanego oskarżonemu czynu (por. wyroki SN: z dnia 2 lutego 2010 r., III KK 431/09, z dnia 6 października 2009 r., II KK 87/09).

Autor: Violetta Konarska-Wrzosek, w: Komentarz do art.33 Kodeksu karnego Stan prawny: 2020.10.01, pisze: „Grzywnę kumulatywną można orzec zarówno obok kary bezwzględnego pozbawienia wolności, jak i obok kary pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby. Warunkiem orzeczenia grzywny obok kary pozbawienia wolności jest, aby taka możliwość została przewidziana w przepisie szczególnym upoważniającym do jej orzeczenia (tak jak to uczyniono np. w art. 289 § 4 oraz w art. 277b k.k. lub w sankcji grożącej za dany typ przestępstwa, co ma miejsce w niektórych przepisach karnych pozakodeksowych) lub by sprawca dopuścił się przestępstwa (w zasadzie jakiegokolwiek) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo aby taką korzyść majątkową z przestępstwa osiągnął (zob. art. 33 § 2 k.k.).

Wymóg popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oznacza ściśle określoną kierunkowość dokonywanego naruszenia prawa nastawioną na przysporzenie sobie lub komu innemu (zob. art. 115 § 4 k.k.) określonych składników majątku, tj. takich, które mają pewną wartość, którą da się wyrazić w pieniądzu, lub nastawioną na uniknięcie strat majątkowych w majątku swoim lub innej osoby (por. Z. Świda i R.A. Stefański [w:] Kodeks karny..., red. R.A. Stefański, 2015, s. 286).

Warunek osiągnięcia korzyści majątkowej z przestępstwa jest spełniony, gdy sprawca co prawda nie popełniał przestępstwa po to, aby zyskać korzyść majątkową, jednak ją faktycznie odniósł, czyli uzyskał przysporzenie majątkowe lub uniknął straty, którą można określić w pieniądzu.

Sformułowanie w art. 33 § 2 k.k. szczególnej dyrektywy upoważniającej do orzeczenia grzywny obok kary pozbawienia wolności sprawia, że: „Jeżeli z opisu czynu przypisanego oskarżonemu nie wynika aby sąd przyjął, iż sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub że korzyść majątkową osiągnął, a do znamion przestępstwa nie należy działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej to nie ma podstaw do wymierzenia za ten czyn kary grzywny w oparciu o dyspozycję art. 33 § 2 k.k." (tak trafnie SN w wyroku z dnia 2 lutego 2010 r., III KK 431/09; podobnie SA w Gdańsku w wyroku z dnia 27 listopada 2013 r., II AKa 389/13).

Grzywny kumulatywne mogą mieć charakter grzywien fakultatywnych (możliwych do orzeczenia na zasadzie swobodnego uznania sądu) lub obligatoryjnych (gdy sąd ma obowiązek orzec grzywnę, skazując sprawcę za dany typ przestępstwa).

W Kodeksie karnym nie przewidziano grzywien do obligatoryjnego orzekania, można je natomiast znaleźć nierzadko w przepisach karnych pozakodeksowych. W przypadku orzekania grzywny obok kary pozbawienia wolności należy pamiętać o tym, aby suma dolegliwości wynikająca z obu tych kar nie wykraczała poza granice sprawiedliwości oraz jawiące się potrzeby w zakresie prewencji (zob. dyrektywy sądowego wymiaru kary określone w art. 53 § 1 k.k.). 

Grzywnę kumulatywną na podstawie art. 33 § 2 wolno wymierzyć bez względu na to, czy cel osiągnięcia korzyści majątkowej należy do zespołu ustawowych znamion czynu zabronionego (por. np. art. 204 § 1, art. 231 § 2, art. 253 § 2, art. 271 § 3, art. 278 § 2, art. 282, art. 286 § 1, art. 287 § 1, art. 296 § 2, art. 305 § 1, art. 362 § 1), czy też nie. Jednakże również w tym ostatnim wypadku okoliczność, że sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, powinna znaleźć odzwierciedlenie w zawartym w wyroku opisie czynu przypisanego sprawcy.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 10 czerwca 2021 r., II AKa 37/21

Standard: 75600 (pełna treść orzeczenia)

Grzywna kumulatywna ma priorytet wobec przepisu z art. 71 § 1 k.k. w tych przypadkach, w których sprawcy przypisano przestępstwo popełnione z chęci osiągnięcia korzyści materialnej lub gdy sprawca na skutek popełnienia przestępstwa taką korzyść osiągnął.

Grzywnę kumulatywną na podstawie art. 33 § 2 k.k. wolno wymierzyć bez względu na to, czy osiągnięcie korzyści majątkowej należy do zespołu ustawowych znamion czynu zabronionego czy też nie. Jednakże w tym ostatnim wypadku okoliczność, że sprawca dopuścił się czynu osiągając korzyść majątkową, powinna znaleźć odzwierciedlenie w zawartym w wyroku opisie czynu przypisanego sprawcy. 

Wyrok SA w Katowicach z dnia 24 października 2013 r., II AKa 311/13

Standard: 78952 (pełna treść orzeczenia)