Pojęcie „rozstrzygnięcie” w rozumieniu art. 413 § 1 pkt 5 i § 2 pkt 2 k.p.k.

Rozstrzygnięcie o jakim mowa w art. 413 § 1 pkt 5 k.p.k., a w wypadku wyroku skazującego – także w § 2 tego przepisu, stanowi zmaterializowany wyraz ocen faktycznych i prawnych dokonanych przez sąd w głównym przedmiocie procesu, tj. w odniesieniu do kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony.

W ogólnym języku polskim pod pojęciem „rozstrzygnąć” rozumie się zdecydować, rozsądzić, rozwiązać, rozwikłać, rozświetlić, wyjaśnić. Rozstrzygnięcie to rzeczownik od słowa „rozstrzygnąć”, wybór, decyzja. Rozstrzygnięciem sądu będzie więc podjęta w wyniku rozważenia sprawy, w tym okoliczności faktycznych i prawnych, decyzja sądu kształtująca przedmiot orzekania.

W pojęciu tak określonego rozstrzygnięcia, odnoszonego do wyroku sądowego, możliwy jest do wyróżnienia aspekt pozytywny i negatywny, ten pierwszy polegający na zastosowaniu określonej normy, drugi natomiast – na odmowie jej zastosowania. Widoczne jest to zwłaszcza w sytuacji, gdy zastosowanie określonej instytucji prawa łączy się z niezastosowaniem innej, szczególnie gdy zależność taka zachodzi na zasadzie konieczności – czyli w sytuacji rozstrzygnięć alternatywnych. Uniewinnienie oskarżonego jest zarazem wyrazem zanegowania zarzutu aktu oskarżenia i odmową skazania. Ocena prawna przypisanego czynu stanowi jednocześnie odrzucenie innych kwalifikacji będących przedmiotem rozważań lub proponowanych przez strony procesowe. Na tej samej zasadzie, wyrażającej się dokonaniem wyboru poprzedzonego oceną okoliczności faktycznych i prawnych, kształtuje się swego rodzaju pozytywna i negatywna strona rozstrzygnięcia w wypadku orzekania kar za przestępstwa zagrożone alternatywnie różnymi rodzajami kar – orzeczenie kary jednego rodzaju stanowi automatycznie o nieorzeczeniu kar innego rodzaju, czy środków probacyjnych – orzeczenie bezwzględnej kary pozbawienia wolności oznacza zawsze niezastosowanie warunkowego zawieszenia jej wykonania, itd. W każdym z tych wypadków zapada zatem przede wszystkim decyzja pozytywna – o wyborze rodzaju kary lub określonego środka, która podlega uzewnętrznieniu w treści wyroku, a zarazem jest wyrazem odrzucenia innych wariantów. Nie sposób nie dostrzec, że z punktu widzenia kontestowania tego rozstrzygnięcia, obiektem, co do którego odnosi się zarzuty wnoszonego środka odwoławczego lub nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jest pozytywny aspekt orzeczenia zwerbalizowany w treści wyroku, co może być połączone ze wskazywaniem na trafność wariantu alternatywnego. Trudno jednak przyjąć, aby w tej kategorii rozstrzygnięć można było w ogóle mówić o istnieniu rozstrzygnięcia negatywnego w znaczeniu prawnym, a w konsekwencji także o zaskarżeniu i potencjalnie o uchyleniu jedynie negatywnego aspektu orzeczenia.

Koncepcja dorozumianego rozstrzygnięcia negatywnego jest nieużyteczna zwłaszcza wówczas, gdy brak jest w wyroku pozytywnego odpowiednika „rozstrzygnięcia” negatywnego. Z taką sytuacją mamy niewątpliwie do czynienia w wypadku takich środków karnych, których orzeczenie jest obligatoryjne, a przy tym w ich miejsce nie można posłużyć się inną instytucją prawa materialnego, z której zastosowania można by wnioskować o faktycznym dokonaniu przez sąd oceny okoliczności decydujących o wyborze i ewentualnym odstąpieniu od orzekania środka określonego rodzaju. Tak naprawdę, w takiej sytuacji można jedynie zasadnie twierdzić, że określona część wyroku nie zawiera rozstrzygnięcia obligatoryjnego. Orzeczenie dotknięte jest zatem brakiem rozstrzygnięcia, który przecież nie jest jego samoistną częścią.

Brak zamieszczenia w wyroku określonych decyzji wymaganych przez ustawę, wynikający z pośpiechu, nieuwagi lub omyłki sądu nie może być w żadnym razie uznany – w sensie językowym, wyżej zaprezentowanym – za rozstrzygnięcie. Nie stanowi on bowiem wyniku rozważenia, oceny i decydowania o zagadnieniu stosowania, czy niestosowania określonych instytucji prawa karnego materialnego czy procesowego. Zwłaszcza w odniesieniu do pominięcia w treści wyroku unormowań o charakterze obligatoryjnym nie sposób zasadnie twierdzić, że w określonej materii zapadła jakakolwiek decyzja sądu, a tym bardziej, że decyzja ta była negatywna i wobec naruszenia prawa materialnego podlega uchyleniu wyłącznie w tej części. Kwestia ta w tej sytuacji, niewątpliwie pozostając w ogóle poza orbitą jakichkolwiek rozważań sądu, nie stanowiła więc przedmiotu jego rozstrzygnięcia.

Pod pojęciem rozstrzygnięcia, o którym mowa w art. 413 § 1 pkt 5 i § 2 pkt 2 k.p.k., należy zatem rozumieć wyrażoną w sentencji wyroku treść decyzji sądu, a więc władcze ukształtowanie sytuacji oskarżonego wynikającej ze stosunku prawnokarnego. To z ustaleń i ocen zawartych w tej części orzeczenia, będzie wynikał przyjęty przez sąd zakres odpowiedzialności karnej oskarżonego oraz ewentualne dalsze konsekwencje z tego płynące.

Pominięcie w wyroku wymaganej przez ustawę decyzji o określonej treści, nie stanowi „rozstrzygnięcia” negatywnego, a jest brakiem takiego rozstrzygnięcia, podlegającym uzupełnieniu w szczególnym trybie.

Wyrok sądu karnego, rozstrzygającego w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonego, w sposób zupełnie zasadniczy kształtuje sytuację prawną obywatela w sferze niezwykle ważnej i wrażliwej, jaką jest sfera wolności osobistej i innych uprawnień wynikających z Konstytucji RP, w tym także zakresu korzystania z przysługującej drogi sądowej. Nie do przyjęcia jest zatem teza, że w odniesieniu do tej kategorii spraw – poza treścią zamieszczoną w wyroku – istnieją jeszcze jakieś inne – i to dorozumiane – rozstrzygnięcia negatywne, co do których mają zastosowanie choćby tak istotne instytucje prawa procesowego, jak środki zaskarżenia.

Uchwała SN z dnia 28 października 2015 r., I KZP 21/14

Standard: 41263 (pełna treść orzeczenia)