Domniemania odstąpienia przez oskarżyciela subsydiarnego albo prywatnego od oskarżenia (art. 496 § 3 k.p.k.)

Przeciwstawienie się skutkom domniemania odstąpienia przez oskarżyciela subsydiarnego albo prywatnego od oskarżenia możliwe jest przez wykazanie, że niestawiennictwo było usprawiedliwione; zatem umorzenie postępowania będące wynikiem tego domniemania może nastąpić tylko wtedy, gdy na rozprawę główną nie stawili się oskarżyciel i jego pełnomocnik, prawidłowo powiadomieni o jej terminie i niestawiennictwa swego nie usprawiedliwili. Jeżeli jednak którakolwiek z tych osób usprawiedliwiła swoją nieobecność, tym samym skutecznie obaliła domniemanie prawne wynikające z art. 496 § 3 k.p.k., co z kolei uniemożliwia umorzenie postępowania.

Postanowienie SN z dnia 13 lutego 2015 r., II KK 276/14

Standard: 41715 (pełna treść orzeczenia)

Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwienia, w każdej fazie jej prowadzenia, powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 496 § 3 i § 1 k.p.k., przy czym, jeżeli niestawiennictwo takie ma miejsce po rozpoczęciu przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, warunkiem umorzenia jest wyrażenie zgody przez oskarżonego – art. 496 § 2 k.p.k.

Przepis art. 496 § 3 k.p.k. ustanowił domniemanie prawne, że nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej, uważa się za odstąpienie od oskarżenia. Jest to domniemanie niewzruszalne, co znaczy, że nie można przeciwko niemu prowadzić dowodu, iż pomimo nieusprawiedliwionego niestawiennictwa, wolą oskarżyciela prywatnego nie było odstąpienie od oskarżenia. Przeciwstawienie się skutkom takiego domniemania możliwe byłoby jedynie poprzez wykazywanie, że niestawiennictwo było usprawiedliwione, czego jednak w tej sprawie nie podnoszono.

„Przenoszenie” warunku temporalnego z paragrafu drugiego do trzeciego art. 496 k.p.k., nie znajduje żadnego uzasadnienia.

Art. 496 § 3 k.p.k. nakazuje uważać za odstąpienie od oskarżenia niestawiennictwo «na rozprawie głównej», a więc w każdej fazie tego etapu postępowania”.

Procesowych skutków domniemania przewidzianego w art. 496 § 3 k.p.k., nie można utożsamiać z ustawowym wymaganiem obowiązkowego udziału oskarżyciela prywatnego lub jego pełnomocnika w toku całej rozprawy głównej. Zupełnie czym innym jest obowiązek usprawiedliwienia swojej nieobecności, a czym innym obligatoryjny udział w rozprawie. Wszak nieobecność oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika wcale nie tamują toku rozprawy głównej, byle spełniony został warunek usprawiedliwienia tej nieobecności. Rzeczą sądu jest ocena, czy tok rozprawy wymaga obecności oskarżyciela prywatnego czy nie, co oczywiście nie stoi na przeszkodzie wyrażaniu w tym względzie własnego stanowiska przez oskarżyciela. W każdym razie to już samo usprawiedliwienie nieobecności, a nie stawiennictwo na rozprawie przełamuje domniemanie prawne z art. 496 § 3 k.p.k.

Postępowania prywatnoskargowe toczą się z inicjatywy oskarżyciela prywatnego i przede wszystkim w jego interesie. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego bezpośrednio naruszają interes pokrzywdzonego, a pośrednio jedynie interes społeczny (jeśli in concreto jest inaczej, następuje ingerencja prokuratora – art. 60 § 1 k.p.k.). Zatem to na oskarżycielu ciąży obowiązek wykazywania w czasie rozprawy głównej, że jest on zainteresowany dalszym jej tokiem. Nie można zapominać, że procedura spraw prywatnoskargowych nakierowana jest na łagodzenie i likwidowanie konfliktów pomiędzy stronami, czego wyrazem są choćby instytucje posiedze-nia pojednawczego, ugody czy możliwość odstąpienia od oskarżenia, aż do prawomocnego zakończenia postępowania.

Wyrazem specyfiki tego trybu postępowania jest także domniemanie zawarte w art. 496 § 3 k.p.k. (jak i w art. 491 § 1 k.p.k.), wykluczające sytuację prowadzenia postępowania przez sąd wbrew lub pomimo braku takiej woli ze strony oskarżyciela prywatnego.

Uchwała SN z dnia 23 września 2008 r., I KZP 19/08

Standard: 42675 (pełna treść orzeczenia)