Zarządca masy upadłości

Ze statusu zarządcy wypływają następujące wnioski: Jest on powoływany przez sąd do konkretnego postępowania spośród osób uprawnionych do wykonywania zawodu regulowanego syndyka; zakres jego obowiązków wyznaczony jest ustawą; przy wykonywaniu swoich czynności nie podlega ani wierzycielom, ani upadłemu, a jedynie zasadom prawidłowego gospodarowania i kontroli sędziego komisarza, odpowiada ponadto za wyrządzone przez siebie szkody (analogicznie Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 20 października 2009 r., sygn. SK 15/08, OTK ZU Nr 9/A/2009, poz. 136).

Te ustalenia, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, prowadzą z kolei do niewątpliwej konkluzji, że zarządca nie jest pracownikiem w rozumieniu prawa pracy. W jego działalności brak bowiem elementów istotnych dla takiego zakwalifikowania w postaci podległości służbowej czy organizacyjnej. Nie wykonuje on czynności pod kierownictwem innego podmiotu, z obowiązkiem podporządkowania się poleceniom co do sposobu jej wykonywania, lecz działa zgodnie z wytycznymi ustawowymi przy wykorzystaniu swych kwalifikacji, ponosząc ryzyko odpowiedzialności odszkodowawczej, za wynagrodzeniem, którego wymiar nie jest ustalony z góry, lecz stanowi wypadkową włożonego wysiłku, osiągniętych wyników i stanu masy upadłości. Podstawą świadczenia usług przez zarządcę jest ponadto powołanie przez sąd, a nie umowa o charakterze cywilnoprawnym.

Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zarządcę charakteryzują pewne cechy przypisywane przedsiębiorcy. Prowadzi bowiem we własnym imieniu odpłatnie działalność zawodową, wymagającą określonych kwalifikacji i umiejętności, w której istnieje zależność między własną skutecznością i starannością a osiągniętym zarobkiem. Niewątpliwie też obowiązuje go podwyższony standard staranności ocenianej z uwzględnieniem przypisywanego mu profesjonalizmu.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że z momentem powołania i podjęcia pierwszych czynności po stronie zarządcy powstaje majątkowe prawo podmiotowe do wynagrodzenia i zwrotu poniesionych wydatków. Jeżeli jednak uprawniony nie zażąda zapłaty przed upływem terminu do wniesienia zarzutów na układ, prawo to wygasa. Koniec biegu terminu do złożenia wniosku w tym przedmiocie statuuje art. 164 ust. 4 p.u.n., a zatem termin ten ma charakter ustawowy i nie podlega przedłużeniu przez sąd, który jest władny regulować jedynie terminy przez siebie wyznaczone. Długość, bieg i upływ tego terminu są całkowicie niezależne także od woli zarządcy i uczestników postępowania.

Powszechnie przyjmuje się, że analizowany termin ma charakter materialnoprawny. Został ustanowiony do realizacji przysługującego zarządcy prawa podmiotowego, a nie uprawnień natury procesowej. Dopiero złożenie wniosku o przyznanie wynagrodzenia wszczyna stosowne postępowanie incydentalne. Materialny charakter terminu przesądza z kolei, po pierwsze, o jego nieprzywracalności w razie uchybienia mu, bez względu na przyczynę takiego stanu rzeczy, po drugie, o konsekwencji niedochowania terminu w postaci ostatecznej utraty prawa. Skutek ten, silniejszy niż przedawnienie roszczenia, określa się mianem prekluzji. Roszczenie zarządcy o zapłatę powstaje dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu przyznającego wynagrodzenie w oznaczonej kwocie. W konsekwencji w razie uchybienia terminowi do złożenia wniosku o przyznanie wynagrodzenia przysługujące zarządcy prawo przestaje istnieć i nie może być dochodzone ani w dalszym toku postępowania upadłościowego, ani w odrębnym procesie. Termin do złożenia wniosku o przyznanie wynagrodzenia ma zatem charakter ustawowy, bezwzględnie obowiązujący, materialnoprawny, prekluzyjny i określa moment końcowy realizacji prawa podmiotowego przysługującego zarządcy już od chwili jego powołania.

Wyrok TK z dnia 5 maja 2011 r., P 110/08, OTK-A 2011/4/31, Dz.U.2011/99/581

Standard: 3834 (pełna treść orzeczenia)