Odpowiedzialności syndyka na podstawie art. 231 § 1 k.k.

Syndyk z mocy art. 115 § 13 pkt 3 k.k. jest funkcjonariuszem publicznym, zaś na podstawie decyzji sądu jest zobowiązany do zarządzania masą upadłości i do likwidacji majątku upadłego (art. 173 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe – Dz.U. z 2015 r., poz. 233 ze zm. – dalej jako pr. upadł.). Zajmuje się więc sytuacją majątkową upadłego i w tej sferze – co do zasady – podejmuje swoje działania. Jednocześnie jednak wykonuje niektóre obowiązki upadłego, które nie wiążą się w sposób bezpośredni ze sferą majątkową. Taki charakter mogą mieć chociażby niektóre obowiązki sprawozdawcze, które na nim ciążą.

W piśmiennictwie podkreśla się również, że syndyk nie będzie podmiotem przestępstwa z art. 296 k.k. w zakresie czynności zbliżonych do czynności urzędowych, związanych z prowadzeniem samego postępowania upadłościowego, m.in. spisu inwentarza, oszacowania masy upadłości, sporządzenia listy wierzytelności, albowiem w tym zakresie widoczny jest prymat interesu publicznego i podejmowane są decyzje w tej sferze. Zatem od strony formalnoprawnej istnieje taka sfera działalności syndyka, w której podejmowane czynności lub jego zaniechania nie lokują się w sferze zajmowania się sytuacją majątkową upadłego, a zatem nie tylko nie mogą skutkować zaistnieniem szkody w jego majątku, ale i nie sprowadzają bezpośredniego niebezpieczeństwa jej wyrządzenia, co a limine wyłącza odpowiedzialność na podstawie art. 296 k.k.

W gestii syndyka będą pozostawały takie zachowania, które sensu largo mają związek z sytuacją majątkową upadłego (np. obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego na dzień zakończenia roku obrotowego – art. 52 ust. 1 ustawy o rachunkowości), ale które także nie mogą skutkować nawet zaistnieniem niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Z reguły niewykonanie takich obowiązków jest penalizowane w tych ustawach, w których obowiązki te nałożono (np. art. 56-57 ustawy z 29.06. 1995 r. o statystyce publicznej – Dz. U. z 2016 r., poz. 1068; art. 77-79 ustawy z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości – Dz.U. z 2016 r., poz. 1047; art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz. U. z 2016 r., poz. 963). Może jednak także zaistnieć taka sytuacja, w której określone – wymagane przepisami ustawy – zachowanie nie jest objęte kryminalizacją w tej ustawie, bądź przewidziano wyłącznie odpowiedzialność administracyjną lub cywilną. Przykładem może być obowiązek z art. 56 ust. 1 u.o.o.p. oraz wprowadzenie tylko odpowiedzialności administracyjnej za jego niewykonanie (art. 96 ust. 1 i 1e wprowadza zagrożenie karą pieniężną do 5.000.000 zł lub kwoty 5% całkowitego rocznego przychodu lub obie kary łącznie). 

Z drugiej strony dostrzec należy, że przepis art. 231 § 1 k.k. ma charakter przepisu blankietowego, a klauzula subsydiarna dotyczy tylko czynu z art. 228 k.k. (§ 4).

W konstrukcji strony przedmiotowej wyodrębniono w tym przepisie wymagane elementy czynności funkcjonariusza publicznego, tj., przekroczenie uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków oraz działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Dostrzegając przedmiot ochrony tego przepisu (prawidłowe funkcjonowania instytucji państwowej i samorządowej) nie sposób nie dostrzec, że syndyk nie tylko jest funkcjonariuszem publicznym, ale ciążą na nim obowiązki wynikające z różnych unormowań prawnych, które to obowiązki dotyczą sfery publicznej i nie mają niejednokrotnie związku ze sprawami majątkowymi upadłego lub mają z nimi związek pośredni, który nie uzasadnia przyjęcia możliwości wyrządzenia szkody majątkowej lub sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa jej wyrządzenia. Ich niewykonanie przez syndyka może zatem in concreto stanowić podstawę do ustalenia odpowiedzialności na podstawie art. 231 § 1 k.k., o ile spełniony zostanie warunek działania na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.

Postanowienie SN z dnia 6 października 2016 r., IV KK 138/16

Standard: 40819 (pełna treść orzeczenia)