Rozstrzygnięcie kasatoryjne sądu odwoławczego w warunkach (art. 437 § 2 zd. 2 k.p.k.)

Bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 k.p.k. (także w związku z treścią art. 113 § 1 k.k.s.) może stać się podstawą wydania wyroku kasatoryjnego (art. 437 § 2 zd. drugie k.p.k.) tylko w odniesieniu do tej części albo całości wyroku sądu pierwszej instancji, która dotknięta jest tego rodzaju uchybieniem. To, czy całe orzeczenie czy też tylko jego część będzie dotknięta bezwzględną przyczyną odwoławczą uzależnione będzie od istoty uchybienia stanowiącego taką przyczynę odwoławczą, a także od tego, czy dotknięty nim wyrok został wydany w sprawie niezłożonej przedmiotowo i podmiotowo (jeden oskarżony, jeden czyn) czy w sprawie złożonej podmiotowo lub przedmiotowo (więcej niż jeden oskarżony lub więcej niż jeden czyn). Uchybienia określone w art. 439 § 1 pkt 1-2 i 6 k.p.k. będą więc zawsze dotyczyły całego wyroku, niezależnie od charakteru sprawy.

Naruszenie właściwości sądu wyższego rzędu (art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k.) i naruszenie właściwości sądu powszechnego lub szczególnego (art. 439 § 1 pkt 3 k.p.k.) będą zawsze dotyczyły tych przedmiotowych rozstrzygnięć w wyroku (co do poszczególnych czynów), w których doszło do naruszenia właściwość sądu (wyższego rzędu, powszechnego lub szczególnego). Natomiast bezwzględne przyczyny odwoławcze wskazane w art. 439 § 1 pkt 8 i 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 5-11 k.p.k. związane są z ujemnymi przesłankami procesowymi i odnoszą się do przypisanego czynu albo określonego oskarżonego (podobnie, jak przyczyny odwoławcze określone w art. 439 § 1 pkt 10 i 11 k.p.k.). Dlatego też w sprawach złożonych przedmiotowo (więcej niż jeden czyn) lub podmiotowo (więcej niż jeden oskarżony) zakres orzekania w związku z którąś z tych bezwzględnych przyczyn odwoławczych powinien obejmować tylko ten czyn albo tego oskarżonego, co do którego uchybienie takie zaistniało (por. D. Świecki (w:) D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX/el. 2024, teza 1 do art. 439; J. Matras (w:) K. Dudka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, LEX/el. 2023, teza 3 do art. 439).

Nieco inaczej wygląda kwestia uchybień określonych w art. 439 § 1 pkt 5 i 7 k.p.k., gdyż dotyczą one poszczególnych (punktowych) rozstrzygnięć wyroku, niezależnie od tego, czy wyrok został wydany w sprawie prostej czy złożonej (przedmiotowo lub podmiotowo). Pierwsze z uchybień występuje jedynie w części dotyczącej orzeczenia o karze lub innym środku i nie rozciąga się na orzeczenie o winie. Drugie uchybienie może wystąpić zarówno w części dotyczącej orzeczenia o winie, jak i części dotyczącej orzeczenia o karze lub innym środku. Jeżeli wystąpiło w tej ostatniej, to podobnie jak bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 5 k.p.k. będzie pozwalała sądowi odwoławczemu na orzekanie poza granicami zaskarżenia i podniesionych zarzutów, ale jedynie w tym punktowym zakresie, nieobejmującym rozstrzygnięcia o winie.

Zatem, jeżeli sąd pierwszej instancji orzekł karę albo inny środek nieznane ustawie, to art. 439 § 1 pkt 5 k.p.k. nakazuje sądowi odwoławczemu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, uchylenie orzeczenia w tej właśnie części, nie stanowiąc jednocześnie podstawy do uchylenie orzeczenia w zakresie szerszym, a więc rozstrzygnięcia o winie. 

Wyrok SN z dnia 4 czerwca 2024 r., II KS 5/24

Standard: 83144 (pełna treść orzeczenia)

Wydanie wyroku kasatoryjnego przez sąd odwoławczy jedynie co do orzeczenia w przedmiocie środków kompensacyjnych w sposób oczywisty narusza art. 437 § 2 k.p.k.

Użyte w art. 437 § 2 w zdaniu drugim sformułowanie „w całości” odnosi się bowiem do przewodu sądowego, nie zaś do określonej części zakresu rozpoznania sprawy (por. P. Rogoziński, Zakres postępowania dowodowego na rozprawie apelacyjnej a stwierdzenie konieczności przeprowadzenia na nowo w całości przewodu sądowego przez sąd pierwszej instancji (art. 437 § 2 k.p.k.) (w:) S. Steinborn (red.), Postępowanie odwoławcze w procesie karnym – u progu nowych wyzwań, Warszawa 2016, s. 313).

W konsekwencji jeżeli uchybienie nie rzutuje na całość przewodu sądowego, a jedynie na fragment przedmiotu procesu, to nie ma podstaw do uchylenia wyroku. Przykładowo w przypadku nieujawnienia na rozprawie okoliczności dotyczących wymiaru kary (naruszenie art. 410 k.p.k.) nie ma podstaw do uchylenia wyroku w zakresie dotyczącym orzeczenia o karze i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (D. Świecki [w:] B. Augustyniak, K. Eichstaedt, M. Kurowski, D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024, art. 437).

Wyrok SN z dnia 28 marca 2024 r., III KS 4/24

Standard: 83141 (pełna treść orzeczenia)