Niezamieszczenie rozstrzygnięcia o kosztach; uzupełniające orzeczenia w przedmiocie kosztów (art. 626 § 2 k.p.k.)

Stwierdzenie przez sąd niekonstytucyjności przepisów, na podstawie których orzeczono o kosztach pomocy prawnej świadczonej przez adwokata z urzędu, obliguje do odstąpienia od ich stosowania i umożliwia, w trybie przepisu art. 626 § 2 k.p.k., wydanie postanowienia uzupełniającego, z uwzględnieniem stawek należnych adwokatowi działającemu z wyboru.

Przepis art. 626 § 2 k.p.k. określa sytuacje, w których może zostać wydane „uzupełniające" orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania. 

„Konieczność dodatkowego ustalenia kosztów” do tej pory interpretowana była w ten sposób, że miała dotyczyć kosztów dotychczas nieznanych sądowi, a więc takich, które albo powstały po wydaniu orzeczenia, albo takich, których wysokość stała się sądowi znana dopiero po jego wydaniu (np. gdy po wydaniu orzeczenia biegły złoży rachunek za sporządzoną wcześniej opinię). Natomiast za konieczność taką nie uważano sytuacji, w której doszło do pominięcia przez sąd, choćby przez przeoczenie, jakieś części kosztów określonych już we wcześniejszym orzeczeniu. Postanowienie to nie może bowiem prowadzić do zmiany tak zasad ponoszenia kosztów, określonych w orzeczeniu kończącym postępowanie, jak i wysokości orzeczenia o kosztach, jeżeli te koszty były znane w dacie orzekania. Trafnie zwraca się uwagę na to, że przepis ten ma charakter gwarancyjny, zapobiegający dowolnemu zmienianiu orzeczenia o kosztach.

Błędne wyliczenie kosztów przez sąd (np. polegające na pominięciu określonych wydatków) powinno być korygowane w drodze zwykłych środków zaskarżenia, nie zaś z wykorzystaniem trybu przewidzianego w art. 626 § 2 k.p.k. W trybie art. 626 § 2 k.p.k. nie jest bowiem dopuszczalne korygowanie błędnego wyliczenia kosztów ani tym bardziej modyfikacja zasad ich ponoszenia (zob. postanowienie SN z dnia 20 sierpnia 2014 r., IV KK 70/14). Pogląd ten zasługuje na aprobatę, gdyż orzeczenie o kosztach zawarte np. w wyroku stanowi materialną treść rozstrzygnięcia, którą można skorygować wyłącznie przez wniesienie środka zaskarżenia, a nie w trybie przewidzianym w art. 626 § 2 k.p.k. czy też w trybie związanym ze sprostowaniem oczywistej omyłki pisarskiej (art. 105 k.p.k.).

Stwierdzenie niezgodności z Konstytucją całości lub części normy prawnej określonej jednostki redakcyjnej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. przez orzekający w tym przedmiocie sąd, traktować bowiem należy jako okoliczność nieznaną dotąd sądowi, gdyż dopiero efekt przeprowadzenia rozproszonej kontroli konstytucyjnej – w wypadku stwierdzenia niekonstytucyjności – tworzy nowy, wcześniej nieznany stan prawny.

Uwzględniając powyższe, za uprawnioną uznać należy możliwość wydania w takiej sytuacji uzupełniającego postanowienia o kosztach w trybie przewidzianym w art. 626 § 2 k.p.k. Do takiego wniosku prowadzi konieczność dokonywania prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych, których treść umożliwi realizację norm konstytucyjnych. Niewątpliwie taki charakter ma przepis art. 626 § 2 k.p.k. i zawarta w nim formuła „gdy zachodzi konieczność dodatkowego ich ustalenia”.

Powyższe nie oznacza wszelako, że takie orzeczenie, uzupełniające rozstrzygnięcie o kosztach pomocy prawnej świadczonej z urzędu, nawet przy stwierdzeniu niekonstytucyjności przepisów na jakich zostało oparte, będzie uprawniało do określenia tych kosztów na nowo, tym razem na podstawie regulacji rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w każdym przypadku stwierdzenia tego rodzaju zaszłości. Nie przestają przecież obowiązywać inne reguły prawa procesowego, w tym zasada prawomocności w zakresie rozstrzygnięcia o tym kto i w jakiej części oraz w jakim zakresie ponosi koszty procesu (art. 626 § 1 k.p.k.), a także działania obrońcy na korzyść oskarżonego. Tak więc, takie orzeczenie, w oparciu o przepis art. 626 § 2 k.p.k., może zostać wydane wyłącznie wówczas, gdy w orzeczeniu merytorycznym rozstrzygającym w przedmiocie kosztów procesu, kosztami tymi został w całości obciążony Skarb Państwa lub też, gdy osoba obciążona kosztami procesu zwolniona została od tej ich części, która związana jest z wydatkami Skarbu Państwa z tytułu wypłat dokonywanych za pomoc prawną świadczoną z urzędu. Możliwość zasądzenia – na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. – uzupełnionych kosztów poniesionych za pomoc prawną świadczoną z urzędu limitują też bez wątpienia przewidziane przepisami okresy przedawnienia.

Postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2023 r., I KZP 5/23

Standard: 76643 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 626 k.p.k., regulujący zasady orzekania w przedmiocie kosztów procesu, ma zastosowanie zarówno wtedy, gdy w ogóle nie rozstrzygnięto o kosztach jak i wówczas, gdy w orzeczeniu sąd nie wypowiedział się o kosztach obciążających jedną ze stron, którą może być także Skarb Państwa, ewentualnie gdy zachodzi konieczność dodatkowego ustalenia wysokości kosztów procesu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2014 r., IV KK 70/14).

Orzekanie o kosztach na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. jest obowiązkiem sądu, podlegającym realizacji w każdym czasie, w tym również w toku postępowania wykonawczego, aż do upływu okresu przedawnienia, o którym mowa w art. 641 k.p.k. (zob. postanowienie SN z dnia 6 listopada 1976 r., sygn. VI KRN 156/76). Dlatego też, to nie w drodze kasacji, lecz przez wniosek złożony do Sądu właściwego strona może ubiegać się o wydanie takiego uzupełniającego rozstrzygnięcia, przy spełnieniu obowiązku wskazania kwoty i wykazania zasadności tego roszczenia, w kontekście dyspozycji art. 632 pkt 2 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 5 lutego 2020 r., IV KK 657/18

Standard: 71859 (pełna treść orzeczenia)