Skład sądu odwoławczego orzekającego na rozprawie (art. 449 § 2 i art. 29 k.p.k.)

W sytuacji procesowej, w której przedmiot postępowania przygotowawczego oraz przyjęta na tym etapie kwalifikacja prawna czynu uprawniała do prowadzenia dochodzenia, a następnie, na skutek połączenia spraw do wspólnego rozpoznania w postępowaniu sądowym, zastosowano nadzwyczajne obostrzenie kary z art. 37 § 1 pkt 3 k.k.s., które determinuje konieczność prowadzenia śledztwa, sąd odwoławczy orzeka w składzie trzech sędziów.

W doktrynie. D. Świecki stwierdził, że art. 449 § 2 k.p.k. nie ma zastosowania, gdy sąd I instancji przyjął taką kwalifikację prawną czynu, która wyklucza prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Wówczas nie ma znaczenia okoliczność, że postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia. Zdaniem tego Autora, zastosowanie art. 449 § 2 k.p.k. uwarunkowane jest bowiem prawną dopuszczalnością prowadzenia dochodzenia (zob. D. Świecki, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, red. D. Świecki, Warszawa 2022, s. 358). Podobnie zdaniem S. Zabłockiego, w przypadku zaistnienia sytuacji procesowej, w której przyjęta w akcie oskarżenia kwalifikacja prawna pozwalała nie tylko na prowadzenie, ale i na zakończenie postępowania w formie dochodzenia, jednakże w świetle ustaleń i kwalifikacji prawnej przyjętych przez sąd w wyroku postępowanie przygotowawcze wymagało prowadzenia śledztwa, art. 449 § 2 in principio k.p.k. nie powinien znaleźć zastosowania, gdyż w istocie nie chodzi wcale o sprawę o mniejszym ciężarze gatunkowym (zob. S. Zabłocki, [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom IV. Komentarz do art. 425–467, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2021, s. 597).

Wypada zauważyć, że odmiennie przedmiotowy problem postrzega J. Matras. Powołując się na konieczność zawężającej wykładni przepisów mogących prowadzić do zaistnienia uchybień wymienionych w art. 439 § 1 k.p.k. podnosi, że przepis art. 449 § 2 k.p.k. warunkuje skład sądu II instancji prawidłowością prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Jeżeli zatem postępowanie przygotowawcze było legalnie prowadzone w formie dochodzenia to sąd odwoławczy może orzekać w składzie jednego sędziego, o ile skład sądu pierwszej instancji był jednoosobowy. Autor podkreśla, że przepis art. 449 § 2 k.p.k. w żaden sposób nie nawiązywał, ani nie nawiązuje do tego, czy kwalifikacja prawna czynu uzasadniająca możliwość prowadzenia dochodzenia zostanie potwierdzona przez sąd pierwszej instancji wyrokiem, czy też nie (zob. J. Matras, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2020, s. 1037-1038).

Z kolei A. Sakowicz (zob. A. Sakowicz, [w:] Kodeks karny Komentarz, red. A. Sakowicz Warszawa 2023, s. 1302) powołuje się przede wszystkim na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. akt III KK 624/17, w którym podniesiono – tak jak w sprawie I KZP 15/21 – że forma, w której zakończyło się postępowanie przygotowawcze nie jest bezwzględnie wiążąca w kontekście składu sądu odwoławczego. Toteż „w wypadku przyjęcia w wyroku sądu pierwszej instancji kwalifikacji prawnej przypisanego czynu, która nie uzasadniałaby prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia, apelację od takiego orzeczenia rozpoznaje sąd odwoławczy w składzie trzech sędziów (art. 29 § 1 in principio k.p.k.), nawet jeżeli postępowanie przygotowawcze, w świetle kwalifikacji czynu przyjętej w akcie oskarżenia, mogło toczyć się w formie dochodzenia (arg. z art. 449 § 2 k.p.k.)”.

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2023 r., I KZP 21/22

Standard: 71366 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku przyjęcia w wyroku sądu pierwszej instancji kwalifikacji prawnej przypisanego czynu, która nie uzasadniałaby prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia, apelację od takiego orzeczenia rozpoznaje sąd odwoławczy w składzie trzech sędziów (art. 29 § 1 in principio k.p.k.), nawet jeżeli postępowanie przygotowawcze, w świetle kwalifikacji czynu przyjętej w akcie oskarżenia, mogło toczyć się w formie dochodzenia – argument z art. 449 § 2 k.p.k. (wyrok SN z dnia 20 lutego 2019 r., III KK 624/17, pomocniczo zob. także wyrok SN z dnia 28 listopada 2018 r., V KK 426/18).

Ratio legis regulacji zawartej w art. 449 § 2 k.p.k. polega bowiem na umożliwieniu orzekania w instancji odwoławczej przez jednego sędziego z uwagi na wagę i ciężar gatunkowy konkretnej sprawy. W układzie procesowym, w którym przyjęta w akcie oskarżenia kwalifikacja prawna pozwalała nie tylko na prowadzenie, ale i na zakończenie postępowania w formie dochodzenia, jednakże w świetle ustaleń i kwalifikacji prawnej przyjętych przez sąd w wyroku postępowanie przygotowawcze wymagało prowadzenia śledztwa, art. 449 § 2 in principio k.p.k. nie powinien znaleźć zastosowania, gdyż w istocie nie chodzi wcale o sprawę o mniejszym ciężarze gatunkowym.

Uchybienie proceduralne polegające na rozpoznaniu apelacji obrońcy przez sąd w składzie jednoosobowym, zamiast w składzie trzech sędziów, skutkuje zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienionej w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. (zob. m.in. wyrok SN z dnia 14 marca 2019 r., V KK 64/19; wyrok SN z dnia 30 grudnia 2020 r., I KK 136/20).

Wyrok SN z dnia 9 grudnia 2021 r., II KK 499/21

Standard: 63069 (pełna treść orzeczenia)