Wyjątkowe okoliczności uzasadniające odstąpienie od dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów (art. 42 § 3 k.k.)
Dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych (art. 42 § 3 i 4 k.k.)
Ustalenia w zakresie istnienia lub braku „wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami” w rozumieniu art. 42 § 3 k.k., winny być dokonywane na gruncie konkretnej sprawy karnej, z uwzględnieniem całokształtu jej niepowtarzalnych realiów faktycznych i procesowych, dyrektyw wymiaru kary oraz okoliczności wpływających na ten wymiar, a zatem winny dotyczyć zarówno charakteru popełnionego przestępstwa jak i osoby sprawcy.
Kryteria „wyjątkowego wypadku” mogą spełniać następujące okoliczności, których katalog nie jest zamknięty i wymaga każdorazowo ich wykazania, a mianowicie: nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym. duży stopień przyczynienia się do zdarzenia innych osób, brak wcześniejszej karalności sprawcy za przestępstwa drogowe, ustalenie, że dożywotni zakaz spowoduje dla sprawcy bardzo dotkliwe, nieproporcjonalne do czynu skutki, w tym, pozbawi możliwości wykonywania zawodu.
Zakazu z art. 42 § 3 k.k. nie orzeka się dożywotnio, lecz na ściśle określony krótszy okres, gdy zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. A zatem bez wątpienia, zastosowanie przez ustawodawcę podwójnego kwantyfikatora podkreśla wyjątkowość odstąpienia od orzeczenia środka karnego. Nie ma legalnego ani zamkniętego katalogu «wyjątkowych wypadków, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami», wpływających na odstąpienie od obligatoryjnego środka karnego, zaś ocena, czy w realiach konkretnej sprawy można mówić o wyjątkowym wypadku należy do swobodnej oceny sądu.
Zakaz prowadzenia pojazdów jako środek karny, może pełnić wszystkie funkcje penalne, a na plan pierwszy wysuwa się funkcja indywidualno-prewencyjna. Jakkolwiek wyjątek od zasady stosowania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów jest rozumiany w orzecznictwie dość restrykcyjnie, to tytułem przykładu należy wskazać, iż podstawą do odstąpienia od tego zakazu mogą być takie okoliczności, jak: uznanie, że orzeczenie środka dożywotnio pociągnie dla sprawcy bardzo dotkliwe skutki, nieporównanie bardziej odczuwalne niż dla przeciętnej osoby; jego orzeczenie będzie nieproporcjonalne do okoliczności popełnienia czynu bądź sytuacji osobistej skazanego i spowoduje dla niego oraz jego rodziny poważną destabilizację finansową; uniemożliwi wykonywanie pracy zawodowej, przy znacznych trudnościach znalezienia innej; przyczynienie się pokrzywdzonego do zdarzenia; brak wcześniejszej karalności za przestępstwa czy wykroczenia drogowe; nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Odstąpienie od orzeczenia omawianego środka dożywotnio, mogą również dodatkowo uzasadniać takie okoliczności, które co do zasady stanowią zwyczajne następstwa orzeczenia tego środka (czy też wymierzonej kary). W konkretnych realiach sprawy oraz indywidualnej sytuacji sprawcy, mogą one nabrać szczególnego znaczenia i ostatecznie wpłynąć na przyjęcie wystąpienia „wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okolicznościami”. Mogą to być: fakt, iż na tle dotychczasowego trybu życia sprawcy zdarzenie ma charakter incydentalny, posiadanie stałej pracy, dobra opinia z miejsca zamieszkania, a nawet bardzo znaczne utrudnienia w wykonywania zawodu spowodowane brakiem komunikacji publicznej pomiędzy miejscem zamieszkania a odległym miejscem pracy. O ile te przesłanki „same w sobie” nie będą stanowić o przyjęciu owego „wyjątkowego wypadku”, to z pewnością oceniane kompleksowo z wymienionymi wcześniej, a ustalonymi przez sąd okolicznościami, już mogą.
Wyrok SN z dnia 17 marca 2022 r., III KK 234/21
Standard: 60138 (pełna treść orzeczenia)
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem obrońcy, iż wskazane w treści apelacji takie okoliczności jak: młody wiek i związany z tym brak doświadczenia życiowego, dotychczasowa niekaralność, ustabilizowany tryb życia, wzorowa postawa po popełnieniu przestępstwa, dobra opinia środowiskowa, doznanie przez samego oskarżonego obrażeń w wypadku drogowym pozwalają uznać, że wyczerpana została dyspozycja omawianego przepisu, uprawniająca do odstąpienia od orzekania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów.
Niewątpliwie wymienione wyżej okoliczności mogą być uznane za istotnie wpływające na łagodniejszy wymiar kary i tak zostały one potraktowane przez Sąd I instancji, co przejawiło się w samym wymiarze zasadniczej sankcji jaką jest kara pozbawienia wolności, a także w jej warunkowym zawieszeniu wykonania. Podobnie, jak i pojednanie się z pokrzywdzonym, które dało Sądowi Okręgowemu podstawę do orzeczenia nawiązki poniżej ustawowego progu. Nie można jednak mówić o jakiejś szczególności, wyjątkowości osoby oskarżonego, czy też sytuacji w jakiej się znajduje, skoro przywołane przez obrońcę cechy (niekaralność, dobra opinia, stała praca) dotyczą zdecydowanej większości członków społeczeństwa.
Podstawę do odstąpienia od dożywotniego zakazu dawałoby uznanie, że takie orzeczenie pociągnie dla sprawcy bardzo dotkliwe skutki, nieporównanie bardziej odczuwalne niż dla standardowej osoby. Należy również pamiętać, iż takie orzeczenie nie ma „bezwzględnego” charakteru uniemożliwiającego w ogóle uzyskania uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi.
Wyrok SO w Siedlcach z dnia 27 kwietnia 2017 r., II Ka 140/17
Standard: 40195 (pełna treść orzeczenia)