Niedopuszczalność wznowienia postępowania od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa 400 k.p.c.
Wznowienie postępowania (art. 399 – 416[1] k.p.c.) Postępowanie w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa i o rozwód oraz o separację (art. 425 k.p.c.)
Prawo do sądu nie ma charakteru absolutnego i może podlegać daleko idącym ograniczeniom ze względu na istnienie innych zasad i wartości konstytucyjnych. Takie wartości konstytucyjne można wskazać w art. 18 Konstytucji. Przepis ten, z jednej strony, stanowi dyrektywę interpretacyjną pozostałych norm konstytucyjnych i ustawowych nakazującą najpełniejszą realizację zasady ochrony macierzyństwa, rodzicielstwa i małżeństwa. Z drugiej strony, art. 18 Konstytucji pełni rolę normy programowej. Jest on elementem przyjętej przez ustrojodawcę aksjologii konstytucyjnej.
Art. 18 Konstytucji jest zamieszczony w rozdziale I Konstytucji określającym podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej. Nakazuje on podejmowanie przez państwo takich działań, które umacniają więzi między osobami tworzącymi rodzinę, m.in. istniejące więzi między małżonkami oraz rodzicami a dziećmi (por. wyrok z 18 maja 2005 r., K 16/04). Umacnianie więzi między małżonkami dotyczy w takim samym stopniu małżonków z ponownego związku, a więzi między rodzicami a dziećmi, zwłaszcza dorosłymi, mogą być umacniane także poza dotychczasowym małżeństwem.
Trybunał Konstytucyjny aprobująco wypowiedział się w uzasadnieniu swoich orzeczeń o obowiązywaniu art. 400 k.p.c. w systemie prawnym. W wyroku z 27 października 2004 r. (SK 1/04) Trybunał uznał, że przyjęta przez ustawodawcę w art. 400 k.p.c. regulacja jest wręcz naturalną konsekwencją rozwiązania kolizji norm prawnych gwarantujących prawo do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji) i ochronę małżeństwa (art. 18 Konstytucji). Natomiast w wyroku z 28 listopada 2006 r. (SK 19/05) wskazał, że art. 400 k.p.c. wprowadza słuszne rozwiązanie kompromisowe polegające na ograniczeniu realizacji konstytucyjnego prawa do sądu ze względu na treść art. 18 Konstytucji. Trybunał wskazywał, że kwestionowany przepis chroni kolejne małżeństwo byłego małżonka oraz osoby, z którą ten związek skutecznie zawarł i w procesie ważenia wartości przyznaje pierwszeństwo interesom nowo założonej rodziny nad utrzymaniem dotychczasowego małżeństwa.
Za konstytucyjnością art. 400 k.p.c. w zakresie, w jakim wprowadza niedopuszczalność skargi o wznowienie postępowania w sprawie o rozwód skierowanej na uchylenie lub zmianę rozstrzygnięcia o rozwiązaniu małżeństwa zawartego w prawomocnym wyroku rozwodowym, w sytuacji, gdy jeden z byłych małżonków zawarł kolejny związek małżeński, przemawiają racjonalne względy słusznościowe i celowościowe, i to niezależnie od podstawy skargi o wznowienie postępowania w sprawach rozwodowych. Racje te przemawiają za tym, by w procesie ważenia wartości konstytucyjnych uznać dopuszczalność tak daleko idącej ingerencji w konstytucyjne prawo do sądu.
Wyrok TK z dnia 11 maja 2011 r., SK 11/09
Standard: 3806 (pełna treść orzeczenia)
Skarga o wznowienie postępowania od wyroku orzekającego rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest – po śmierci małżonka, która nastąpiła po uprawomocnieniu się wyroku – niedopuszczalna.
Postępowanie wywołane skargą ma ze swej natury – mimo uchylenia art. 411 k.p.c. – charakter dwufazowy; w pierwszej fazie sąd rozstrzyga o dopuszczalności wznowienia, a dopiero gdy to uczyni – rozpoznaje sprawę merytorycznie (por. art. 412 § 4 k.p.c.). W tej sytuacji możliwość wniesienia skargi o wznowienia postępowania w sprawie o rozwód po śmierci jednego z byłych małżonków oznaczałaby – w wypadku orzeczenia dopuszczalności wznowienia – zgodę na prowadzenie procesu z udziałem tylko jednej ze stron, co oczywiście należy wykluczyć. Dochodziłoby także do nieusuwalnej kolizji z art. 446 k.p.c., a w konsekwencji cel wznowienia postępowania – ponowne rozpoznanie sprawy i rozstrzygnięcie sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem co do istoty sprawy, gdy zachodzą oznaczone w ustawie podstawy wznowienia (por. art. 412 § 2 k.p.c.) – nie zostałby spełniony.
Uchwała SN z dnia 22 lipca 2005 r., III CZP 52/05
Standard: 54931 (pełna treść orzeczenia)