Charakterystyka postępowania uproszczonego

Zgodnie z art. 505[1] k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji – jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty (§ 1). Spośród tych spraw nie rozpoznaje się w postępowaniu uproszczonym m.in. spraw małżeńskich i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi – § 2 pkt 2 (pozostałe wyjątki z § 2 nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego).

Na gruncie stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469 ze zm.; dalej: „ustawa z 2019 r.”) możliwe było wytoczenie – na podstawie art. 505[1] pkt 1 k.p.c. w ówczesnym brzmieniu – powództwa mającego oparcie w umowie, z tym że nie tylko o świadczenie, ale także o ustalenie istnienia lub nieistnienia umowy lub prawa (art. 189 k.p.c.) i o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa, którego bezpośrednim źródłem była umowa (zob. np. postanowienie SN z 26 czerwca 2002 r., III CZP 42/02). Istotne było, aby wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 20 000 zł (dla roszczenia wynikającego z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności rzeczy sprzedanej konsumentowi z umową, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekraczała tej kwoty). Wyjątek stanowiły sprawy o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej, w których nie miała znaczenia wartość przedmiotu sporu. Wyłączone było zatem rozpoznanie w postępowaniu uproszczonym sprawy o roszczenie wynikające wprost z innego zdarzenia niż umowa. W związku z tym przyjmowano, że rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym nie podlegają m.in. sprawy o zasądzenie alimentów, nawet po zawarciu przez strony umowy dotyczącej ich wysokości lub sposobu płatności, gdyż również wówczas źródłem obowiązku alimentacyjnego są przepisy ustawy, tj. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a więc roszczenia alimentacyjne nie stanowią roszczeń wynikających z umów, w rozumieniu art. 505[1] k.c. w ówczesnym brzmieniu.

Ustawą z 2019 r. zmodyfikowano tę zasadę, rozszerzając przedmiotowy zakres postępowania uproszczonego na wszystkie sprawy o świadczenie, przy zachowaniu granicy wyznaczonej wartością przedmiotu sporu, z drugiej zaś strony, wyłączając powództwa o ustalenie oraz o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Istotne jest przy tym, że w postępowaniu uproszczonym rozpoznawane są sprawy zarówno o świadczenie pieniężne, jak i niepieniężne, bez względu na podstawę prawną świadczenia oraz na charakter zaangażowanych podmiotów. Mogą być to zarówno świadczenia z umów, jak i z innych zdarzeń prawnych, w tym z czynów niedozwolonych, jednostronnych czynności prawnych, bezpodstawnego wzbogacenia i o charakterze stricte ustawowym.

W uzasadnieniu projektu powołanej ustawy nowelizującej wskazano, że celem ustawodawcy było poszerzenie zakresu spraw, w których zastosowanie znajdą przepisy mające pozytywny wpływ na szybkość i sprawność postępowania. Natomiast katalog spraw wyłączonych z rozpoznania w postępowaniu uproszczonym (art. 505[1] § 2 k.p.c.) określono mając na uwadze doniosłość więzi społecznych, których sprawy te dotyczą (Sejm VIII kadencji, Druk sejmowy nr 3137, s. 108). Zgodnie z art. 505[1] § 2 pkt 2 k.p.c. w katalogu wyłączeń znajdują się sprawy małżeńskie i z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi.

Uchwała SN z dnia 8 października 2024 r., III CZP 16/24

Standard: 84256 (pełna treść orzeczenia)

Postępowanie uproszczone, jako jeden z rodzajów postępowania odrębnego, zostało wprowadzone do Kodeksu postępowania cywilnego na mocy ustawy z 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz. 554 ze zm.) i ma regulować - w ocenie ustawodawcy - rozpoznawanie spraw „drobnych”, „bagatelnych”, występujących w obrocie powszechnym, konsumenckim.

W nauce prawa wskazuje się, że uproszczenie - któremu, w ocenie ustawodawcy, służy sformalizowanie i przyspieszenie postępowania sądowego, co obserwujemy w szczególności w ustawie nowelizującej - w takich kategoriach spraw jest o tyle uzasadnione, o ile rzeczywiście możemy mieć do czynienia w konkretnym postępowaniu z oczywistym, tzn. niebudzącym wątpliwości faktycznych i prawnych, stanie sprawy.

Niewątpliwie dla spraw prostych od strony faktycznej i prawnej postępowanie uproszczone jest efektywnym środkiem dochodzenia roszczeń, w którym szybkość udzielonej ochrony można połączyć z jej jakością (zachowaniem standardów i gwarancji procesowych).

Uproszczenia zmierzające do zwiększenia szybkości postępowania polegają, z jednej strony, na usprawnieniu i optymalizacji postępowania dowodowego oraz odwoławczego przez przyspieszenie i odformalizowanie czynności sądu, z drugiej natomiast, na zwiększeniu rygorów formalnych w stosunku do stron, zdyscyplinowaniu ich przy podejmowaniu czynności procesowych (por. uz. uchwały SN z 30 maja 2001 r., III CZP 19/01).

Uchwała SN z dnia 26 maja 2021 r., III CZP 94/20

Standard: 54084 (pełna treść orzeczenia)