Postępowanie w sprawach ochrony konkurencji (sąd antymonopolowy)

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego unormowania dotyczące kosztów postępowania (w tym ich wysokości, zasad ich ponoszenia przez strony oraz odstępstw od tych zasad itp.) są ściśle związane z realizacją konstytucyjnych reguł porządku prawnego, które gwarantują skuteczną ochronę praw jednostek przez dostęp do sądu. Tym samym zakwestionowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich regulacje, które całkowicie wyłączają obowiązek zwrotu kosztów postępowania przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów przez Prezesów URE, URTiP oraz UTK, naruszają konstytucyjnie gwarantowane prawo do sądu, z uwagi na to, iż w sposób rzeczywisty i istotny ograniczają możliwość dochodzenia ochrony praw na drodze sądowej. Trybunał Konstytucyjny uważa, iż jest to ingerencja w istotę prawa do sądu, gdyż obarczenie strony odwołującej się od decyzji obowiązkiem poniesienia kosztów postępowania, które ma służyć ochronie jej praw, bez względu na wynik tego postępowania, może w praktyce prowadzić do zaniechania korzystania z tego środka prawnego, nawet wtedy gdy decyzja godzi w oczywisty sposób w obowiązujący porządek prawny. W związku z tym Trybunał uznał, iż objęte wnioskiem Rzecznika przepisy są niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż godzą w prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury zgodnej z zasadami sprawiedliwości.

Wyrok TK z dnia 2 lipca 2003 r., K 25/01, OTK-A 2003/6/60, Dz.U.2003/119/1121

Standard: 3803 (pełna treść orzeczenia)

Zarówno w dotychczasowym orzecznictwie, jak i piśmiennictwie panuje zgoda co do szczególnego charakteru postępowania przed Sądem Antymonopolowym (por. np. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, wyd. 2, Warszawa 2000, s. 348). Sąd ten, będący wydziałem Sądu Okręgowego w Warszawie, rozpoznaje odwołania od decyzji oraz zażalenia od postanowień Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawach z zakresu ochrony konkurencji.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.) Prezes UOKiK jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów, nad którego działalnością nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów. Podstawowym instrumentem realizacji zadań nałożonych przez ustawę jest wydawanie przez Prezesa UOKiK decyzji w sprawach przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, koncentracji lub podziału przedsiębiorców oraz decyzji w sprawach kar pieniężnych (art. 26 pkt 2 ustawy). Postępowanie przed Prezesem UOKiK może mieć dwojaki charakter - postępowania wyjaśniającego bądź antymonopolowego (art. 42 ust. 1 ustawy), przy czym pierwsze może poprzedzać wszczęcie postępowania antymonopolowego. To ostatnie może być wszczęte bądź na wniosek, bądź z urzędu.

Umiejscowienie przepisów dotyczących postępowania przed Sądem Antymonopolowym w ramach k.p.c. oznacza, iż sprawy dotyczące odwołań od decyzji Prezesa UOKiK są sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym, sensu largo (por. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143, zob. też postanowienie SN z 11 sierpnia 1999 r., I CKN 351/99, OSNC nr 3/2000, poz. 47, w piśmiennictwie: Z. Kmieciak, Postępowanie w sprawach ochrony konkurencji a koncepcja procedury hybrydowej, Państwo i Prawo z. 4/2002, s. 46). Dopiero zakończenie postępowania przed Prezesem UOKiK powoduje dopuszczalność drogi sądowej przed tym sądem (por. np. przyt. wyżej postanowienie SN z 11 sierpnia 1999 r.). Odwołania do tego sądu w piśmiennictwie zgodnie uznaje się za instytucjonalnie odpowiadające pozwom w ogólnym postępowaniu cywilnym, przede wszystkim z uwagi na fakt, iż wymogi formalne co do odwołań określone w art. 47928 § 3 są zbliżone do wymogów pozwu z art. 187 k.p.c. (zob. np. J. Gudowski [w:] T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejowska, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, t. I, wyd. 3, Warszawa 2001, s. 959; co do charakteru postępowania: J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, op.cit., s. 349). Zarówno w dotychczasowej literaturze, jak i orzecznictwie dominuje pogląd, zgodnie z którym Sąd Antymonopolowy rozpatruje odwołania jako sąd pierwszej instancji (por. np. wyrok SN z 29 maja 1991 r., III CRN 120/91, OSNCP nr 5/1992, poz. 87). Jednym z argumentów na poparcie tej tezy jest treść art. 47935 § 1 k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu tym stosuje się nie wprost, ale odpowiednio, przepisy art. 387 i 388 k.p.c., które dotyczą orzekania w drugiej instancji (postanowienie SN z 11 sierpnia 1999 r., I CKN 351/99, OSNC nr 3/2000, poz. 47). Nie bez racji podnosi się, że odesłanie takie byłoby niecelowe, jeśliby uznać, iż Sąd Antymonopolowy orzeka jako sąd drugiej instancji. Odesłanie o stosowaniu ich "odpowiednio" oznacza, iż zgodnie z ogólnymi regułami wykładni pozostałe przepisy o postępowaniu apelacyjnym nie znajdują w tym przypadku zastosowania. Tym samym pozostałych przepisów części ogólnej kodeksu postępowania cywilnego o orzekaniu w drugiej instancji nie stosuje się w postępowaniu przed Sądem Antymonopolowym rozpatrującym odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK.

Prawdopodobną przyczyną takiego kształtu postępowania jest z jednej strony konieczność rozpoznania sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów przez wyspecjalizowany organ z możliwością zapewnienia szybkości postępowania (por. też: Z. Kmieciak, Postępowanie w sprawach ochrony konkurencji..., s. 46). Niewątpliwie jest to korzystne zarówno dla strony zainteresowanej, jak i dla funkcjonowania rynku - w interesie innych przedsiębiorców i konsumentów (por. K. Gonera, Ochrona zbiorowych interesów konsumentów przed naruszeniami dyrektyw konsumenckich - wykonanie przez Polskę dyrektywy 98/27/EC Parlamentu Europejskiego i Rady o nakazach wydawanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów, Przegląd Legislacyjny 2001, nr 4, s. 23-24). Jednak z drugiej strony nie może to być wystarczająca przyczyna przesądzająca o wyłączeniu możliwości uchylenia decyzji przez Sąd Antymonopolowy i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, odmiennie niż ma to miejsce zarówno w ogólnych przepisach k.p.c., jak i w postępowaniu administracyjnym. Nie uzasadnia to również w ocenie Trybunału ukształtowania tego postępowania jako jednoinstancyjnego. Sprawność rozpoznania przez sąd można osiągnąć za pomocą innych mechanizmów bez wyłączania stronom drogi odwoławczej w postępowaniu sądowym. Jednym ze środków umożliwiających realizację tego celu nie powodującym naruszenia przepisów konstytucyjnych jest możliwość nadania przez organ orzekający rygoru natychmiastowej wykonalności wydanej przezeń decyzji, jeżeli wymaga tego ochrona konkurencji lub ważny interes konsumentów (art. 90 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Analizując przyczyny, dla których ustawodawca wprowadził to szczególne postępowanie odrębne, w piśmiennictwie podnosi się również, iż istniejący jego kształt wynika ze specyfiki takich spraw. Wskazuje się bowiem, że "mimo podłoża cywilnoprawnego tych sporów tkwi w nich także element publicznoprawny przemawiający za ochroną przez państwo odpowiednimi sankcjami administracyjnymi prawa konkurencji jako podstawy gospodarki rynkowej w tych sferach, w których jest ono zagrożone" (J. Brol [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Suplement do tomu II, wyd. 2, Warszawa 2001, s. 104). Jednak w ocenie Trybunału zapewnienie ochrony konkurentów i konsumentów oraz właściwe funkcjonowanie rynku nie tylko nie usprawiedliwia takiego kształtu postępowania w sprawach o ochronę konkurencji, ale wręcz przeciwnie - wymaga wprowadzenia czytelnego i zgodnego z ogólnymi standardami konstytucyjnymi sądowego trybu odwoławczego od wyroków wydanych w pierwszej instancji.

Wyrok TK z dnia 12 czerwca 2002 r., P 13/01, OTK-A 2002/4/42, Dz.U.2002/84/764

Standard: 3804 (pełna treść orzeczenia)