Zaliczenie okresu niesłusznego stosowania środków i kar (art. 553a k.p.k.)

Zaliczenie, według reguł wynikających z art. 417 k.p.k. i art. 63 k.k., okresu tymczasowego aresztowania na poczet kar orzeczonych wobec skazanego w tej samej lub w innej sprawie, wyklucza późniejsze skuteczne wystąpienie z roszczeniem o odszkodowanie lub zadośćuczynienie na podstawie przepisów Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, za ten sam okres, jak również wcześniejsze uzyskanie odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym trybie wyklucza zaliczenie tego okresu tymczasowego aresztowania na poczet takich kar.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługują „tylko za okres faktycznego pozbawienia wolności, którego dana osoba nie powinna była odbyć” (wyrok SN z dnia 27 maja 2002 r., II KKN 218/00, wyrok SA w Krakowie z dnia 8 czerwca 2004 r., II AKa 117/04). Przy akceptacji takiego stanowiska zaliczenie niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności w innej sprawie wykluczałoby roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie art. 552 k.p.k.

Ideę zaliczenia okresu pozbawienia wolności na poczet orzeczonej kary przewidzianą w art. 63 k.k., sprowadzającą się do obowiązku rekompensowania dolegliwości doznanej wskutek tymczasowego aresztowania w sposób i na warunkach określonych przez prawo karne, należy odnosić również do zaliczenia tego okresu w warunkach określonych w art. 417 k.p.k. Chodzi o to, że nie ma powodów do różnicowania sytuacji osoby, która została prawomocnie uniewinniona lub umorzono co do niej postępowanie karne albo odstąpiono od wymierzenia kary za jedno z zarzucanych przestępstw, a za inne skazana, w zależności od tego, czy nastąpiło to w jednym postępowaniu, czy w równolegle toczących się postępowaniach. 

jeżeliby uznać, że roszczenie z art. 552 k.p.k., jak również zaliczenie na podstawie art. 417 k.p.k. i art. 63 k.k. są środkami kompensacji od siebie niezależnymi i mogą być stosowane łącznie, stworzyłoby to nieznany prawu cywilnemu system podwójnej rekompensaty tej samej szkody. Takie zaś rozwiązanie jest zupełnie obce prawu cywilnemu, a brak jest jakichkolwiek przesłanek, aby jedynie na gruncie przepisów prawa karnego procesowego znajdowało ono zastosowanie. Akceptacja dla takiego „dualizmu” i próby wyinterpretowywania sposobu rozwiązania sytuacji będących tego konsekwencją byłyby, w istocie, tworzeniem prawa, a więc zabiegiem pozostającym poza uprawnieniami organów stosujących prawo.

Należy również mieć na uwadze, że przepisy art. 63 k.k. i art. 417 k.p.k. statuują obowiązek organów wymiaru sprawiedliwości zaliczania na poczet orzeczonej kary określonego rodzaju okresu odpowiednio: okresu rzeczywistego pozbawienia wolności (art. 63 k.k.) lub tymczasowego aresztowania (art. 417 k.p.k.) i jeżeli za dopuszczalną należałoby uznać sytuację, w której zaliczenie w trybie tych przepisów nie wyłącza dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia, to konsekwentnie należałoby dopuścić także sytuację odwrotną. Takie rozumowanie nie jest prawidłowe. Uzasadniony jest zatem pogląd, że ustawodawca, w przepisach prawa karnego (art.417 k.p.k. i art. 63 k.k.), stworzył swoistą instytucję rekompensaty szkody na skutek „niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania”, stanowiącą rodzaj restytucji, której zastosowanie wyklucza późniejsze wystąpienie z roszczeniem o odszkodowanie za okres rzeczywistego pozbawienia wolności, który został zaliczony na poczet kary.

Rozpatrując przepisy art. 417 k.p.k. i art. 63 k.k. w aspekcie wykładni systemowej, a także mając na uwadze ustawowe racje tych unormowań, należy stwierdzić, że przewidziane w tych przepisach „zaliczenie”, jako forma rekompensaty szkody, odrębna w porównaniu z innymi gałęziami prawa i nieznana prawu cywilnemu, z uwagi na inny charakter stosunków, które ta gałąź prawa reguluje, wyklucza skuteczne skorzystanie z materialnej formy naprawienia szkody przewidzianej w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego. Konsekwentnie należy zatem przyjąć, że w razie uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia za „niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie” wykluczone jest zaliczenie okresu tego aresztowania na poczet kary orzeczonej w innej równocześnie toczącej się sprawie.

Odmienna interpretacja prowadzi do wyników absurdalnych. Nie sposób byłoby, pozostając w przekonaniu o racjonalności ustawodawcy przyjmować, że wtedy, gdy niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie zostanie zrekompensowane pokrzywdzonemu w wyniku procesu o odszkodowanie, okres tego samego tymczasowego aresztowania może zostać następnie zaliczony na poczet wymierzonej kary w innej sprawie lub tej samej. Trudno wyobrazić sobie inny sposób rozwiązania takich sytuacji, występujących niekiedy w praktyce, np. wtedy, gdy zostało przyznane oskarżonemu odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania karnego, w wyniku którego został on ostatecznie skazany na karę pozbawienia wolności.

Postanowienie SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 28/07

Standard: 39384 (pełna treść orzeczenia)