Niedopuszczalność w postępowaniu apelacyjnym zmiany powództwa o separację na żądanie orzeczenia rozwodu

W sprawie o separację nie jest dopuszczalna w postępowaniu apelacyjnym zmiana powództwa na żądanie orzeczenia rozwodu.

Przepisy odrębne dotyczące postępowania w sprawach małżeńskich (art. 425-452 k.p.c.) mają w stosunku do przepisów o procesie charakter przepisów szczególnych. Zgodnie z tym, do oceny dopuszczalności przedmiotowej zmiany powództwa w sprawie o rozwód albo o separację mają zastosowanie art. 193 § 1 i   art. 383 k.p.c. Na podstawie pierwszego z nich zmiana powództwa przez żądanie rozwodu zamiast separacji i odwrotnie jest zawsze możliwa przed sądem pierwszej instancji. Odmiennie natomiast kwestia ta przedstawia się w postępowaniu apelacyjnym, art. 383 k.p.c. zawiera bowiem zakaz rozszerzenia żądania pozwu oraz występowania z nowymi roszczeniami przed sądem drugiej instancji, dając wyraz zasadzie, że przedmiotem procesu przed sądem odwoławczym może być w całości lub w części jedynie to, co było przedmiotem procesu przed sądem pierwszej instancji albo to, co stało się z nim do chwili zamknięcia rozprawy w tej instancji. 

Żądanie separacji jest innym pod względem przedmiotowym żądaniem niż żądanie rozwodu, odmienne są przesłanki przewidziane w ustawie dla rozwodu i separacji. Zgłoszenie żądania separacji w sprawie o rozwód w postępowaniu przed sądem drugiej instancji nie stanowi ograniczenia żądania, a jego zmianę objętą także zakazem przewidzianym w   art. 383 k.p.c.. Wyjątkowy charakter sytuacji, w których przepis ten dopuszcza rozszerzenie lub zmianę żądania pozwu, co do zasady sprzeciwia się rozszerzaniu ich katalogu w drodze wykładni.

W procesie cywilnym, w którym występują dwie przeciwstawne strony, ma szczególne znaczenie zasada równości stron, wypływająca z konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Strony muszą mieć równe prawa procesowe i zagwarantowaną jednakową możność obrony swych praw, a więc zgłaszania żądań i wniosków, przedstawiania twierdzeń i dowodów, korzystania ze środków odwoławczych i innych środków zaskarżenia. 

Umożliwienie pozwanemu zgłoszenia w instancji odwoławczej przeciwstawnych w stosunku do pozwu żądań rozwodu albo separacji stawiałoby powoda, pozbawionego prawa do zmiany na tym etapie postępowania pierwotnego żądania, w gorszej sytuacji procesowej i prowadziło do nierównego traktowania stron. Nie jest natomiast wyłączona możliwość zgłoszenia przez pozwanego także przed sądem apelacyjnym w sprawie o rozwód żądania rozwodu lub w sprawie o separację żądania separacji. Żądanie rozwodu lub separacji, przeciwne do zgłoszonego w pozwie, pozwany małżonek może zgłosić do zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji. W pierwszej instancji dopuszczalna jest też zmiana powództwa przez żądanie rozwodu zamiast separacji i odwrotnie. 

Przy przyjętej wykładani  art. 439 § 3 k.p.c., co ma znaczenie ze względu na zakaz wynikający z § 2 tego przepisu, skróceniu ulega czas postępowania w stosunku do sytuacji, w której nowe żądanie zostaje zgłoszone dopiero przed sądem apelacyjnym, kiedy zaskarżony wyrok z reguły podlegałby uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania przez sąd pierwszej instancji. 

Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, że powód w sprawie o separację nie może przed sądem apelacyjnym zgłosić żądania rozwodu.

Uchwała SN z dnia 22 czerwca 2005 r., III CZP 23/05

Standard: 39076 (pełna treść orzeczenia)