Granice środka odwoławczego

Granice środka odwoławczego (w tym zakres zaskarżenia i zarzuty) wyznaczają tylko minimalny zakres kontroli odwoławczej, albowiem sąd ad quem jest zobowiązany także do zbadania, czy nie zachodzą uchybienia podlegające uwzględnieniu z urzędu, odnoszące się do całego orzeczenia, bądź to do poszczególnych jego niezaskarżonych cześci (arg. ex art. 439 § 1 k.p.k., art. 440 k.p.k. i art. 455 k.p.k.).

Sąd odwoławczy kontroluje zaskarżony wyrok, a nie apelację, dlatego, po jej rozpoznaniu, nie oddala jej, lecz utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok (odmiennie niż w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy, który kasację oddala). Dlatego szerokiej, wynikającej z obowiązku badania sprawy, na podstawie cytowanych wyżej przepisów, niezależnie od granic środka odwławczego, kontroli odwoławczej podlega cały wyrok, a nie tylko te elementy, które zostały zaskarżone apelacją. Zatem, generalnie rzecz biorąc, sąd ad quem, jeżeli nie stwierdza uchybień podlegających uwzględnieniu z urzędu i zmienia zaskarżony wyrok jedynie w granicach zaskarżenia, to ma zawsze obowiązek zawrzeć rozstrzygnięcie o utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku „w pozostałym zakresie” (vide wyrok SN z dnia 27 stycznia 2011 r., I KZP 25/10).

Postanowienie SN z dnia 25 listopada 2015 r., II KK 176/15

Standard: 39064 (pełna treść orzeczenia)

Granice środka zaskarżenia, a więc i granice samego zaskarżenia określa odwołujący się w swoim środku. Musi on jednak liczyć się z tym, że w przypadku apelacji – i stosownie do art. 518 k.p.k. – odpowiednio w kasacji (tu z ograniczeniem wskazanym w art. 523 § 1 in fine k.p.k.) – środek taki wniesiony co do winy uważa się za zwrócony przeciwko całości wyroku, a wniesiony co do kary – przeciwko „całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych”, a nie tylko odnośnie samej winy czy kary (art. 447 § 2 k.p.k.).

Bez względu na to, czy środek zaskarżenia pochodzi od podmiotu fachowego czy od samej strony niefachowej, znaczenie takiego środka, jak każdej czynności procesowej, należy oceniać według jego treści (art. 118 § 1 k.p.k.), a nie formy i użytych w nim prawnych „formuł”, czyli uwzględniając całość tego oświadczenia woli, w tym i jego uzasadnienie. Jest to niezbędne dla należytego odczytania znaczenia tej czynności w rozumieniu przepisów prawa oraz intencji skarżącego (zob. np. uz. wyroku SN z dnia 5 listopada 2009 r., II KK 180/09).

Granice zaskarżenia zakreślają wprawdzie granice kontroli odwoławczej i kasacyjnej, ale nie są one jedynym wyznacznikiem tych ostatnich granic i granic samego orzekania sądu wyższej instancji. W grę wchodzą tu bowiem jeszcze zarzuty podniesione w środku zaskarżenia i jego kierunek, z którym wiąże się zakaz reformationis in peius.

W sądzie odwoławczym istnieje przy tym szersza możliwość orzekania „niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów”, gdyż w aspekcie przedmiotowym obejmuje ona sytuacje określone w art. 439, 440 i 455 k.p.k.

W Sądzie Najwyższym przy rozpoznawaniu kasacji wyjście poza te granice w omawianym aspekcie jest możliwe tylko w wypadkach wskazanych w art. 439 i 455 k.p.k., a żaden z tych przepisów nie dotyczy braku w orzeczeniu wymaganego prawem rozstrzygnięcia co środka karnego lub kary. Istotne jest tu zatem istnienie zarzutów odnośnie rozstrzygnięcia obarczonego takim brakiem. W sądzie odwoławczym nie jest to niezbędne, gdyż art. 440 k.p.k. zezwala temu sądowi na reagowanie także mimo braku takiego zarzutu (poza granicami zarzutów), pod warunkiem że dane uchybienie powoduje rażącą niesprawiedliwość orzeczenia, a więc narusza poczucie sprawiedliwości, w tym i przez rażąco łagodne potraktowanie oskarżonego, a przy tym w takiej sytuacji, nie jest to reakcja przez zmianę orzeczenia, lecz przez uchylenie rozstrzygnięcia objętego określonym brakiem i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. W sądzie kasacyjnym orzekanie poza granicami zarzutów w takiej sytuacji nie jest już możliwe.

Uchwała SN z dnia 25 marca 2010 r., I KZP 36/09

Standard: 42357 (pełna treść orzeczenia)