Ochrona małżonka przeciwstawiającego się zajęciu ruchomości

Osoba, której prawa zostały naruszone, ma prawo do poszukiwania dostępnych jej środków ochrony i przysługuje jej prawo do dokonania wyboru takiego, który sama uznaje za najbardziej adekwatny z punktu widzenia jej potrzeb i interesu. O możliwości wyboru właściwego środka ochrony prawnej w postępowaniu egzekucyjnym kilkakrotnie wypowiedział się twierdząco Sąd Najwyższy (v. wyrok z dnia 27 marca 2003 r., V CKN 18/01, uchwała z dnia 5 października 2016 r., III CZP 41/16). Dotychczasowe orzecznictwo odnosiło się przede wszystkim do uprawnień obronnych małżonka pozostającego we wspólności ustawowej, nieobjętego tytułem wykonawczym w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się przeciwko współmałżonkowi. Niektóre z wypowiedzi dotyczyły jednak również analogicznej sytuacji małżonka obowiązanego w postępowaniu zabezpieczającym, aprobując pogląd o możliwości wykorzystania jako środka obrony także powództwa ekscydencyjnego opartego o art. 841 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 26 kwietnia 1995 r., III CZP 48/95, wyrok SN z dnia 17 kwietnia 2002 r., IV CKN 986/00).

Przepisy postępowania cywilnego w art. 743[1] § 2 k.p.c. przyznają małżonkowi obowiązanego uprawnienie do złożenia sprzeciwu wobec wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, w terminie tygodnia od dnia dokonania pierwszej czynności związanej z wykonaniem zabezpieczenia. Sprzeciw ten nie wstrzymuje wykonania zabezpieczenia. Jeżeli jednak zabezpieczenie prowadzi do zaspokojenia uprawnionego, wstrzymuje się wypłatę pieniędzy uzyskanych w postępowaniu zabezpieczającym (art. 743[1] § 3 k.p.c.). W razie sprzeciwu, o którym mowa w § 2, uprawniony może w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia, pod rygorem upadku zabezpieczenia w zakresie wykonania na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego, wystąpić do sądu o nadanie temu postanowieniu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi obowiązanego (art. 743[1] § 4 k.p.c.).

Nie jest to jednak jedyny środek do przeciwstawienia się czynnościom egzekucyjnym dokonywanym w ramach wykonywania postanowienia zabezpieczającego. Małżonek może także skorzystać ze skargi na czynności komornika (art. 767 k.p.c.). W przypadku, gdy zajęcie narusza przysługujące mu prawa o charakterze podmiotowym, a nie została wydana przeciwko niemu klauzula wykonalności, nie jest wyłączone wystąpienie przez małżonka z powództwem ekscydencyjnym na podstawie art. 841 k.p.c. Każdy z tych środków wymaga spełnienia właściwych mu przesłanek, ale też pozwala na osiągnięcie innego rezultatu.

Sprzeciw, o którym mowa w art. 743[1] k.p.c., nie wstrzymuje wykonania zabezpieczenia, ale może doprowadzić do jego upadku. Skutek taki jest jednak uzależniony od aktywności wierzyciela, bowiem jeśli skorzysta on z uprawnienia, wystąpi o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi i uzyska pozytywne postanowienie sądu w tym przedmiocie, zabezpieczenie nadal będzie wykonywane, a w sytuacji małżonka obowiązanego nie zajdzie żadna zmiana. Skuteczne wniesienie sprzeciwu przez małżonka obowiązanego nie zapewnia mu zatem rzeczywistego zwolnienia od zajęcia.

Skarga na czynności komornika, wniesiona w związku z dokonywanym zajęciem przez małżonka obowiązanego w oparciu o zarzut, że czynność ta narusza jego prawa, dotyczyć może naruszenia przepisów postępowania egzekucyjnego przy czynnościach komornika. Tylko powództwo ekscydencyjne oparte na art. 841 k.p.c. chroni zatem małżonka dłużnika przed naruszeniem jego sfery materialnoprawnej i jest to ochrona najszersza spośród trzech wymienionych sposobów przeciwstawienia się zajęciu. Może bowiem potencjalnie wstrzymać wszystkie czynności komornika w drodze postanowienia udzielającego zabezpieczenia powództwu przeciwegzekucyjnemu przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego. W ramach powództwa przeciwegzekucyjnego małżonek obowiązanego może wykazywać, że zajęcie narusza jego prawo podmiotowe, określić to prawo oraz dowodzić, na czym polega naruszenie, podnosząc np. zarzuty oparte na treści art. 41 k.r.o.

W sytuacji, gdy na zasadzie art. 743 § 1 k.p.c. do wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia podlegającego wykonaniu w drodze egzekucji odpowiednie zastosowanie mają przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, osoba trzecia, której prawa wykonywanie zabezpieczenia narusza, może korzystać ze środków ochrony prawnej przewidzianych w postępowaniu egzekucyjnym. Jeśli doszło już do zajęcia, małżonek obowiązanego posiadający status osoby trzeciej wobec toczącego się postępowania, nie musi oczekiwać na uzyskanie przez uprawnionego tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi -dotychczasowemu obowiązanemu, aby dopiero na tym etapie postępowania poprzez powództwo przeciwegzekucyjne móc podjąć interwencję w związku z zajęciem naruszającym jego prawo podmiotowe. 

Akcja ekscydencyjna podjęta już w fazie zajęcia egzekucyjnego dokonanego z tytułu wykonania udzielonego (bądź przysługującego uprawnionemu z mocy prawa) zabezpieczenia może mieć dla małżonka obowiązanego istotne znaczenie w sytuacji, gdy w obecnym stanie prawnym możliwości obrony przed nadaniem klauzuli wykonalności postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia, o którą może wystąpić uprawniony zgodnie z art. 743[1] § 4 k.p.c., doznają ograniczenia w art. 7871 i art. 7872 k.p.c.), a przepis art. 767[1] k.p.c. został uchylony (z dniem 5 lutego 2005 r., w wyniku wejścia w życie ustawy nowelizującej z dnia 2 lipca 2004 r., Dz.U. Nr 172, poz. 1804).

Wyrok SN z dnia 11 maja 2017 r., II CSK 590/16

Standard: 38928 (pełna treść orzeczenia)