Szczególny charakter art. 110 § 2 UFG i PBUK względem art. 5 k.c.

Sąd nie jest uprawniony do kontroli decyzji Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, podejmowanej na podstawie art. 110 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2018 r., poz. 473). 

Sąd może oddalić powództwo Funduszu o zwrot świadczenia wypłaconego poszkodowanemu, jeżeli pozostaje ono w kolizji z celami działania Funduszu (art. 5 k.c.).

Roszczenie regresowe Funduszu nie może być realizowane automatycznie i bezwarunkowo i nie jest niezależne od okoliczności na podstawie, których Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny uzyskał uprawnienie przeciwko osobie, która nie zawarła umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (por. wyrok SN z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 662/10). Rozwijając ten pogląd stwierdzić należy, że uruchomienie roszczenia regresowego przez Fundusz, zważywszy na jego szczególną rolę w systemie ubezpieczeń obowiązkowych, powinno być poprzedzone oceną okoliczności powstania szkody oraz wzajemnych relacji osób odpowiedzialnych za szkodę i beneficjentów wypłaconego przez Fundusz świadczenia. 

Ustawodawca chcąc uelastycznić system zwrotu spełnionych przez Fundusz świadczeń, i mając na względzie, że w okolicznościach konkretnego przypadku dochodzenie zwrotu wypłaconego odszkodowania, mimo spełnienia przesłanek ustawowych, może być społecznie nieuzasadnione, zapewnił Funduszowi możliwość fakultatywnego odstąpienia od żądania zwrotu części lub całości świadczenia lub udzielenia ulgi w jego spłacie w stosunku do osób, znajdujących się w wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej, majątkowej i życiowej (art. 110 ust. 2 u.u.o.).

W rozpoznawanej sprawie zaistniały szczególne, wyjątkowe okoliczności przemawiające za oceną, że żądanie zwrotu spełnionego świadczenia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi nadużycie prawa podmiotowego. Przemawia za tym przede wszystkim kolizja wniesionego powództwa z celem działania Funduszu, którym jest interes osób poszkodowanych i doprowadzenie do zrównania ich sytuacji, z sytuacją poszkodowanych, którym przysługuje odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego. Odmienne stanowisko Sądów obu instancji eksponujących, że powód wypłacił zadośćuczynienie dziecku pozwanych, a regres obarcza skarżących i nie dotyczy środków przysługujących poszkodowanemu, którymi jego rodzice mogą tylko zarządzać, jest nadmiernie uproszczone i oderwane od realiów społecznych.

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, ma szczególną rolę uzupełniając przez swoją działalność system ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej przez pełnienie funkcji ochronnej i gwarancyjnej wobec poszkodowanych (por. m.in. wyrok TK z dnia 18 kwietnia 2000 r., K 23/99, uchwała SN z dnia 11 marca 1994 r,, III CZP 20/94).

Egzekwowanie przez Fundusz, jako gwaranta wobec poszkodowanego, zwrotu świadczenia, w ustalonym stanie faktycznym, zaprzepaści cel jego udzielenia, zmierzający do ochrony poszkodowanego, przerzucając na niego ekonomiczny ciężar szkody i konsekwencje nagannej postawy pozwanych. Realizując roszczenie regresowe wobec rodziców małoletniego M. K., którzy prowadzą wraz z nim wspólne gospodarstwo domowe, powód godzi bezpośrednio w interesy poszkodowanego, choć został przygotowany organizacyjnie i ekonomicznie by je chronić.

Zubożenie pozwanych zmniejszy ich potencjał ekonomiczny, a w rezultacie status materialny rodziny poszkodowanego. Automatycznie wpłynie to na zakres alimentacji małoletniego, który jest zależny od możliwości zarobkowych i majątkowych pozwanych, w tym w zakresie zwiększonych potrzeb dziecka związanych z jego kalectwem (art. 135 § 1 k.r.o. w zw. z art. 133 § 1 k.r.o.). W takiej sytuacji cele kompensacyjne, prewencyjne, wychowawcze i represyjne roszczenia regresowego Funduszu, muszą ustąpić wobec interesów poszkodowanego syna skarżących.

Wyrok SN z dnia 14 czerwca 2018 r., V CSK 339/17

Standard: 66337 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o zwrot świadczenia wypłaconego ofiarom wypadku samochodowego, wniesionej przeciwko posiadaczowi pojazdu mechanicznego, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, art. 5 k.c. nie ma zastosowania.

Art. 5 k.c. nie znajduje zastosowania w sprawie z uwagi na szczególną regulację art. 110 § 2 u.o.u.f.g., zgodnie z którym w uzasadnionych przypadkach, kierując się przede wszystkim wyjątkowo trudną sytuacją materialną i majątkową zobowiązanego, jak również jego sytuacją życiową, Fundusz może odstąpić od dochodzenia zwrotu części lub całości świadczenia albo udzielić ulgi w jego spłacie. 

Wyrok SN z dnia 24 stycznia 2017 r., V CSK 215/16

Standard: 38627 (pełna treść orzeczenia)