Ustawowe ograniczenia odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody

Przepis art. 361 § 2 k.c. nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, bowiem dopuszcza szczególne regulacje normatywne lub umowne, które mogą inaczej określać szkodę podlegającą naprawieniu. Taki charakter mają odszkodowania zryczałtowane (np. kara umowna, zadatek, a także wyrównanie uszczerbku spowodowanego legalnym działaniem administracji publicznej) oraz ograniczenia szkody prawnie relewantnej wyłącznie do straty lub jej części (por. art. 438, 449 [7] § 1 k.c.) lub uszczerbków w dobrach bezpośrednio naruszonych (por. art. 224 § 2, art. 225, 846 i 849 k.c. i postanowienia umowne, spotykane stosunkowo często w praktyce kontraktowej ubezpieczenia mienia).

Poza przypadkami określenia szkody podlegającej naprawieniu, szczególna regulacja normatywna lub umowna może dotyczyć wielkości odszkodowania. Z reguły chodzi o ograniczenie jego rozmiaru przez oznaczenie maksymalnej wysokości (por. art. 449 [7] § 2, art. 788 § 1, art. 801 § 1, art. 849 § 1, art. 855 § 4 k.c.).

W konsekwencji, ustalone odszkodowanie może być niższe od szkody, jeżeli przekracza ona wskazany limit, ale może też w pełni kompensować szkodę, jeżeli powstały uszczerbek jest równy albo niższy od limitu określonego ustawą lub umową.

Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody mogą być także następstwem miarkowania odszkodowania - art. 440 k.c. oraz przyczynienia się poszkodowanego do wyrządzenia szkody - art. 362 k.c.).

Z powyższych przykładów ustawowego ograniczenia odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody wynika, iż u podstaw tych regulacji leży przesłanka ochrony ważnego interesu: społecznego (np. gdy odszkodowanie ma być wypłacane ze środków publicznych), bądź prywatnego (np. w sytuacji szkód o marginalnym znaczeniu z punktu widzenia indywidualnego poszkodowanego, ale często występujących w określonego rodzaju działalności i przez to mogących stanowić duże obciążenie dla zobowiązanego do naprawienia szkody, albo też gdy pełna kompensata szkody mogłaby doprowadzić do zachwiania podstaw ekonomicznej egzystencji dłużnika).

Do oceny postanowień umownych określających zakres szkody prawnie relewantnej oraz wielkość odszkodowania stosuje się ogólne unormowania zawarte w art. 58 i 353 [1] k.c., zaś w umowach zawieranych z konsumentami – także przepisy art. 385 1 – 385 [3] k.c. Oznacza to – co słusznie przyjął Sąd pierwszej instancji – iż umowne ograniczenie zakresu odpowiedzialności w stosunkach między przedsiębiorcą a konsumentem podlega ocenie pod kątem zgodności z dobrymi obyczajami i przestrzeganiem zasady dbałości o interes konsumentów w tym sensie, iż postanowienie takie nie może w sposób rażący naruszać interesów konsumenta nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale także w zakresie innego jego dobra zasługującego na ochronę.

Ograniczenie odpowiedzialności w zakresie utraconych korzyści jedynie przedsiębiorcy w związku niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania stanowi niewątpliwie nierównomierny rozkład praw i obowiązków stron umowy, niekorzystny dla konsumenta.

Wyrok SA w Warszawie  z dnia 14 listopada 2012 r., VI ACa 803/12

Standard: 38401 (pełna treść orzeczenia)