Oddanie rzeczy na przechowanie innej osobie; zastępca przechowawcy (art. 840 k.c.)

Umowa przechowania należy do umów opartych na zaufaniu stron i podstawowym obowiązkiem przechowawcy jest piecza nad rzeczą, która powinna być przez niego wykonywana osobiście. Wyjątek od tej zasady dopuszcza art. 840 § 1 k.c. zezwalając przechowawcy na posłużenie się zastępcą, jeżeli jest do tego zmuszony przez okoliczności.

Jak wskazuje się w doktrynie i judykaturze okoliczności te mogą mieć charakter obiektywny lub subiektywny (zależny albo niezależny od woli przechowawcy) i podlegają ocenie z punktu widzenia obiektywnego. Mogą one dotyczyć zarówno przechowawcy (choroba, zmiana miejsca zamieszkania, wyjazd za granicę) jak i miejsca przechowania (zniszczenie lub zagrożenie zniszczenia), ale muszą nosić cechę konieczności (wyrok SN z dnia 25 września 2002 r., I CKN 972/00). Jeżeli takie okoliczności wystąpią, przechowawca jest zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia składającego gdzie i u kogo rzecz złożył.

Ograniczenie odpowiedzialności przechowawcy jest uzależnione zatem od łącznego wystąpienia obu przesłanek – zaistnienia okoliczności, które czynią koniecznym przechowanie rzeczy przez inną osobę i zawiadomienia składającego. Zgoda składającego nie stanowi przesłanki takiego ograniczenia i zarówno brak zgody jak i sprzeciw nie mają wpływu na zakres odpowiedzialności przechowawcy.

Strony, zgodnie z art. 353[1] k.c., mogą swobodnie ułożyć treść umowy przechowania, w tym również postanowić, że przechowawca ma prawo oddać rzecz na przechowanie osobie trzeciej - oddać rzecz zastępcy. Nie stoi temu na przeszkodzie realny charakter umowy przechowania, bo ustanowienie zastępcy aktualizuje się dopiero w momencie zawarcia umowy, której jednym z elementów jest wydanie rzeczy.

Ograniczenie odpowiedzialności przechowawcy do winy w wyborze zachodzi jednak wyłącznie w razie ustanowienia zastępcy w sytuacji przymusowej po spełnieniu przesłanek określonych w art. 840 § 1 k.c.

Wola stron i zgoda składającego, wyrażona w umowie, na wykonanie umowy przechowania przez przechowawcę poprzez złożenie przedmiotu przechowania u osoby trzeciej, czyni jego działanie legalnym, gdy nie zachodzą okoliczności przymusowe, ale nie stanowi podstawy do ograniczenia odpowiedzialności do winy w wyborze. Przechowawca odpowiada w takiej sytuacji za działania zastępcy na podstawie art. 474 k.c. jak za działania własne.

Okolicznością uzasadniającą złożenie rzeczy na przechowanie u osoby trzeciej nie jest w szczególności nie posiadanie własnego magazynu do przechowywania rzepaku przez powódkę w dacie zawierania umowy przechowania. Zakwalifikowanie spółki „D. S.” jako zastępcy, a nie pomocnika, za pomocą którego powódka wykonywała zobowiązanie nie ma wpływu na rozstrzygnięcie, odpowiada ona bowiem za działania zastępcy jak za działania własne na podstawie art. 474 k.c.

Wyrok SN z dnia 12 lutego 2014 r., IV CSK 349/13

Standard: 38358 (pełna treść orzeczenia)