Dochodzenie przez odbiorcę roszczeń w razie zaginięcia lub nieterminowego dostarczenia towaru (art. 13 ust. 1 CMR)

Wydanie towaru przez przewoźnika nieustalonym osobom nieuprawnionym do odbioru stanowi zaginięcie towaru w rozumieniu art. 13 ust. 1 zdanie drugie konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzonej w Genewie dnia 19 maja 1956 r. (załącznik do Dz.U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238, sprost.: Dz.U. z 1995 r. Nr 69, poz. 352).

Regulacja zawarta w art. 13 CMR w sposób wąski określa uprawnienia odbiorcy: ma on prawo żądania od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru (1), a także dochodzenia roszczeń z tytułu utraty towaru (2). O ile uprawnienie opisane w art. 13 ust. 1 zd. 1 Konwencji nie daje pełnej odpowiedzi, kto jest osobą uprawnioną do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec przewoźnika, i w tym zakresie trafnie zauważa się (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 3 września 2003 r., II CKN 415/01), że należy sięgać do przepisów ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. -Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm. - dalej „Pr. przew."), które mają subsydiarne zastosowanie do przewozów międzynarodowych, jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej (art. 1 ust. 3 Pr. przew.), o tyle w przypadku zaginięcia towaru (art. 13 ust. 1 zd. 2 Konwencji), uprawnienia odbiorcy zostały określone wprost i jednoznacznie: jest on uprawniony do dochodzenia w imieniu własnym praw wynikających z umowy przewozu. Jest więc także osobą uprawnioną, w rozumieniu art. 17 Konwencji.

O ile na gruncie 13 ust. 1 zd. 1 CMR, w powiązaniu z subsydiarnym zastosowaniem (w tym zakresie) unormowań art. 1 ust. 3 oraz art. 75 ust. 3 pkt 2 lit. b Pr. przew., rozstrzygnięcia, komu - nadawcy lub odbiorcy -przysługuje roszczenie odszkodowawcze wobec przewoźnika (kto jest osobą uprawnioną), należało poszukiwać w treści art. 12 ust. 1 - 3, po części w zw. z art. 13 ust. 1 zd. 1 Konwencji (gdy odbiorca skorzystał z prawa tam przewidzianego) oraz art. 12 ust. 7 CMR, o tyle w przypadku zaginięcia towaru, w rozumieniu art. 13 ust. 1 zd. 2 Konwencji, odbiorca jest osobiście legitymowany do dochodzenia wobec przewoźnika praw z umowy przewozu i to niezależnie od powiązań umownych pomiędzy dostawcą a odbiorcą. To uprawnienie nie zostało przy tym powiązane przez Konwencję z wejściem w posiadanie drugiego egzemplarza listu przewozowego, ani z prawem do rozporządzania towarem przez odbiorcę, w warunkach art. 12 ust. 2 i ust. 3 Konwencji. Nota bene, w praktyce całkowitych zaginięć towaru, przypadek zaginięcia towaru, bez jednoczesnego zaginięcia drugiego egzemplarza listu przewozowego (który towarzyszy przesyłce), będzie zdarzeniem wyjątkowym.

Wyrok SN z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 65/11

Standard: 38212 (pełna treść orzeczenia)

Postanowienia Konwencji CMR nie określają w sposób wyczerpujący, kto jest uprawniony do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec przewoźnika. Z jej art. 13 ust. 1 wynika jedynie, że jeżeli stwierdzono zaginięcie towaru lub jeżeli towar nie przybył po upływie terminu przewidzianego w artykule 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu. Regulacja ta nie wyłącza sięgnięcia do przepisów krajowych normujących umowę przewozu, a konkretnie do przepisów ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe, które mają subsydiarne zastosowanie do przewozów międzynarodowych, jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej, a strony – jak w rozstrzyganej sprawie – nie dokonały wyboru prawa (zob. art. 1 ust. 3 Pr.przew. w związku z art. 27 § 1 pkt 2 p.p.m.).

Zgodnie z art. 75 ust. 3 pkt 2 lit. b Pr.przew., roszczenia przeciwko przewoźnikowi z tytułu utraty, ubytku czy uszkodzenia przesyłki przysługują nadawcy lub odbiorcy zależnie od tego, któremu z nich przysługuje prawo rozporządzania przesyłką. O tym, kto ma prawo rozporządzać przesyłką („towarem” – według przepisów Konwencji CMR) rozstrzyga art. 12 Konwencji CMR, według którego prawo to przysługuje nadawcy, chyba że drugi egzemplarz listu przewozowego został wydany odbiorcy lub że odbiorca skorzystał z prawa przewidzianego w art. 13 ust. 1, czyli zażądał od przewoźnika wydania za pokwitowaniem listu przewozowego oraz towaru po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia; od tej chwili prawo rozporządzania przesyłką przysługuje tylko odbiorcy.

Sąd Apelacyjny trafnie ocenił, że w rozstrzyganej sprawie prawo rozporządzania przesyłką przysługiwało nadawcy, gdyż nie doszło do wydania odbiorcy drugiego egzemplarza listu przewozowego. Odbiorca nie mógł też zażądać od przewoźnika wydania drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru, skoro przesyłka wydana została osobom nieuprawnionym. Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika natomiast, by list przewozowy CMR nr 107447 zawierał wzmiankę upoważniającą odbiorcę do rozporządzania przesyłką już od chwili wystawienia listu przewozowego (zob. art. 12 ust. 3 Konwencji CMR).

W konsekwencji, Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że w rozstrzyganej sprawie osobą uprawnioną do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec przewoźnika jest nadawca przesyłki.

Wyrok SN z dnia 3 września 2003 r., II CKN 415/01

Standard: 38191 (pełna treść orzeczenia)