Zabezpieczenie powództwa przez zawieszenie wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce (art. 268 k.s.h.)

W procesie o wyłączenie wspólnika sąd, na podstawie art. 268 k.s.h., może w celu zabezpieczenia powództwa, z ważnych powodów, zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce. Zaakcentowanie przez ustawodawcę "ważności" tych powodów wynika ze świadomości doniosłości skutków prawnych zabezpieczenia, które polegają na czasowym pozbawieniu wspólnika – w okresie zawieszenia członkostwa - jego uprawnień korporacyjnych, związanych z udziałem członkowskim, takich jak prawo do uczestnictwa w pracach organów spółki, prawo do głosowania, do zaskarżania uchwał podjętych przez organy statutowe oraz do wykonywania indywidualnej kontroli stanu spraw spółki.

Trzeba zwrócić uwagę na to, że wśród wielu sposobów zabezpieczenia powództwa o wyłączenie wspólnika możliwe jest zastosowanie zawieszenia w wykonywaniu przysługujących wspólnikowi praw korporacyjnych, w tym prawa do udziału w walnym zgromadzeniu i prawa głosu. Oczywiste jest, że zastosowanie tego rodzaju sposobów zabezpieczenia, które istotnie ingerują w prawa korporacyjne wspólnika, stanowi (powinno stanowić) wynik rozważenia interesów wspólnika i spółki, a w konsekwencji następuje zgodnie z rządzącą postępowaniem zabezpieczającym zasadą minimalnej uciążliwości zabezpieczenia. Wszak zabezpieczenie winno uprawnionemu zapewnić należytą ochronę, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. W kontekście tej zasady interpretować należy udzielone zabezpieczenie w sprawach o wyłączenie wspólnika, co pozwala na wniosek, że udzielone zabezpieczenie ma pozwolić na prawidłowe funkcjonowanie zgromadzenia wspólników oraz samej spółki w warunkach możliwości podejmowania decyzji istotnych dla jej funkcjonowania.

Przy uwzględnieniu dolegliwości zastosowanych sposobów zabezpieczenia, należy zauważyć, że na czoło wysuwa się nie pozbawienie prawa głosu, ale właśnie zawieszenie wspólnika w prawie do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników. Oznacza ono bowiem czasowe, a zatem w okresie zawieszenia, pozbawienie wspólnika jego istotnego uprawnienia korporacyjnego związanego z udziałem członkowskim. Naturalną konsekwencją takiego zawieszenia musi być przyjęcie fikcji, a mianowicie traktowanie zawieszonego wspólnika tak, jakby nie był on wspólnikiem, i ustalanie quorum niezbędnego dla zwołania zgromadzenia wspólników, odbycia zgromadzenia wspólników, do podejmowania uchwał przez zgromadzenie wspólników, do ustalania progów kapitałowych uprawniających do wykonywania praw mniejszości itp. z pominięciem udziału tego wspólnika (tak w odniesieniu do prawa głosu - wyrok SN z 26 marca 2002 r., III CKN 1238/99). 

Uchwały podjęte bez zawieszonego wspólnika pozostają prawnie skuteczne, nawet w sytuacji, gdy zabezpieczone powództwo o wyłączenie wspólnika zostaje ostatecznie oddalone. Interpretacja odmienna prowadziłaby do tego, że wydane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nie miałoby żadnego praktycznego znaczenia (zwłaszcza zaś zawieszony wspólnik przez sam fakt nieobecności na zgromadzeniu mógłby uniemożliwić podjęcie jakichkolwiek uchwał), jego skuteczność byłaby iluzoryczna, a zatem jest nie do przyjęcia.

Odmiennie przedstawiałaby się sytuacja, gdyby zabezpieczenie ograniczało się w analizowanym zakresie do zawieszenia wspólnika w wykonywaniu prawa głosu. Wówczas bowiem wspólnik taki – choć pozbawiony prawa głosu – pozostawałby uprawniony do informacji o planowanym odbyciu formalnie zwołanego zgromadzenia wspólników, jak też byłby uwzględniany przy ocenie spełnienia kryterium reprezentacji całego kapitału zakładowego w rozumieniu art. 240 k.s.h. 

Prawo udziału w zgromadzeniu wspólników jest bowiem odrębnym od prawa głosu uprawnieniem korporacyjnym przysługującym wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, obejmując zwłaszcza prawo do fizycznej obecności na posiedzeniu zgromadzenia wspólników, uczestnictwo za pośrednictwem dopuszczonych przez umowę spółki środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, prawo zadawania pytań, składania wniosków czy oświadczeń itp. 

Zawieszenie wspólnika w wykonywaniu prawa głosu nie pozbawia go uprawnienia do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników, co przewidziane jest nie tylko w przypadku zawieszenia wspólnika w wykonywaniu prawa głosu w drodze postanowienia sądu z art. 268 k.s.h., ale także wprost w przepisach kodeksowych, które wykluczają oddanie głosu przez wspólnika w niektórych sprawach (np. art. 244 k.s.h.).

Wyrok SN z dnia 23 maja 2019 r., II CSK 307/18

Standard: 49773 (pełna treść orzeczenia)

Zastosowanie art. 268 k.s.h. nie pozbawia wspólnika tych praw, których wykonanie jest tylko zrealizowaniem legitymacji czynnej do wszczęcia postępowania sądowego, którego zakończenie poprzez stosowne orzeczenie stanowi o zasadności skorzystania z uprawnienia. Dotyczy to zwłaszcza takich postępowań, w których wspólnik broni swoich uprawnień uczestnictwa w spółce. Do nich należy roszczenie o rozwiązanie spółki z o.o., jeśli jest oparte na podstawie art. 271 pkt 1 k.s.h. i zawarte w tym przepisie przesłanki okażą się spełnione.

Wyrok SN z dnia 13 marca 2013 r., IV CSK 228/12

Standard: 38176 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy