Posiłkowy charakter przepisów o umowie przewozu (art. 775 k.c.)

Sformułowaniu art. 775 k.c. „tylko o tyle, o ile przewóz ten nie jest uregulowany odrębnymi przepisami” nie należy przypisywać innego znaczenia niż potencjalnemu sformułowaniu „chyba, że przewóz ten jest uregulowany odrębnymi przepisami”. Znaczące natomiast jest, że w art. 775 k.c. występuje sformułowanie „jest uregulowany odrębnymi przepisami”. Przepisy kodeksu cywilnego wyrażające relację lex generalis/lex specialis posługują się co do zasady innym sformułowaniem, a mianowicie „chyba że przepis szczególny stanowi inaczej” (tak art. 1091 § 2, art. 155 § 1, art. 2451, art. 510 § 1, art. 600 § 1) bądź „jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej” (tak art. 118). W kodeksie cywilnym można wprawdzie znaleźć też sformułowanie „odrębnymi przepisami” dla wyrażenia relacji lex generalis/lex specialis w art. 284 k.c., ale wtedy jest ono poprzedzone słowami „inaczej uregulowane”, co nie pozostawia wątpliwości co do intencji ustawodawcy. W brzmieniu art. 755 k.c. nie ma natomiast słowa „inaczej”. Stąd w ocenie Sądu Okręgowego wykładnia językowa art. 775 k.c. przemawia raczej za takim rozumieniem tego przepisu, zgodnie z którym przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego o umowie przewozu stosuje się tylko wtedy, gdy przewóz w ogóle nie jest regulowany odrębnymi przepisami.

Jak się wydaje, taką ocenę podzielił Sąd Najwyższy w swoim postanowieniu z dnia 21 sierpnia 2014.r. (sygn. akt III CZP 44), w którym stwierdził, że „[w]ykładnia art. 775 k.c. pod kątem zakresu wynikającego z niego odesłania wymaga w pierwszej kolejności uwzględnienia jego brzmienia, z którego wynika, że przepisy tytułu XXV „Umowa przewozu” stosuje się tylko o tyle, o ile dany przewóz nie jest uregulowany odrębnymi przepisami, co przemawiałoby za tezą o definitywnym wyłączeniu stosowania kodeksowych przepisów o umowie przewozu do przewozu lotniczego, niewątpliwie regulowanego odrębnymi przepisami”.

Uwzględnienie kontekstu systemowego i funkcjonalnego art. 775 k.c., co zaleca Sąd Najwyższy w dalszym toku swojego wywodu, wymaga rozważenia, czy intencją racjonalnego ustawodawcy mogło być całościowe wyłączenie stosowania kodeksowych przepisów o umowie przewozu do przewozu w zakresie poszczególnych rodzajów transportu.

Interpretacja art. 775 k.c. prowadząca do całościowego wyłączenia przepisów tytułu XXV kodeksu cywilnego w połączeniu z istnieniem regulacji odrębnych we wszystkich rodzajach nowoczesnego transportu prowadzi do sytuacji, w której trudno zidentyfikować rodzaj transportu, w którym przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego miałyby jeszcze zastosowanie. Jak podnosi pozwana w apelacji, nie można zakładać, aby racjonalny ustawodawca utrzymywał przepisy, które nie miałyby praktycznego zastosowania, ponieważ nie istnieją w obrocie stosunki prawne, do których można by stosować te normy prawne. Zdaniem pozwanej wykładnia funkcjonalna przemawia przeciwko takiej interpretacji art. 775 k.c., która prowadziłaby do tego, że przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego są de facto martwe.

Z drugiej strony można twierdzić, że całościowe wyłączenie stosowania kodeksowych przepisów o umowie przewozu w zakresie poszczególnych rodzajów transportu jest z tego względu funkcjonalnie uzasadnione, że służy pewności prawa, gdyż w obliczu dużej różnorodności i specyfiki technicznej wykonywania nowoczesnej działalności transportowej, uzasadnione mogą być odrębne i szczegółowe rozwiązania prawne w zakresie poszczególnych rodzajów transportu. Przy takim założeniu spójność regulacji wewnątrz danej gałęzi transportu (np. przewozu kolejowego, morskiego bądź lotniczego) wydaje się być ważniejsza niż spójność regulacji „umowy przewozu” w ogólnym znaczeniu.

Przyjęcie tezy, iż przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego stosuje się tylko wtedy, gdy dana gałąź transportu w ogóle nie jest regulowana odrębnymi przepisami nie musi oznaczać, że przy takiej interpretacji przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego są pozbawione znaczenia. Jak wskazuje się w doktrynie, regulacja zawarta w tytule XXV kodeksu cywilnego ma istotny walor wzorca, z którego polski ustawodawca korzysta przy tworzeniu prawa w poszczególnych gałęziach transportu. Ponadto, „w niektórych rodzajach transportu, nieposiadających właściwie żadnej regulacji prawnej (przede wszystkim w transporcie konnym), będzie się korzystać w dalszym ciągu w sposób bezpośredni z norm kodeksowych. Nawet jeśli transport konny „schodzi już ze sceny historycznej”, nie zmienia to faktu, że zastosowanie mają do niego przepisy tytułu XXV kodeksu cywilnego, jeśli usługi są świadczone w ramach przedsiębiorstwa przewoźnika, np. w formie przejazdów dorożkami.

Jeśli uwzględni się, że przepisy kodeksu cywilnego, w tym art. 775 k.c., są nie tylko częścią polskiego systemu prawnego, ale – w tym konkretnym przypadku – służą dochodzeniu przez pasażerów odszkodowania wynikającego z rozporządzenia nr 261/2004, czyli z prawa Unii Europejskiej, „sądy krajowe powinny uczynić wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, aby zapewnić pełną skuteczność normy unijnej i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami

Postanowienie SO w Warszawie z dnia 1 grudnia 2016 r., XXVII Ca 3352/16

Standard: 38154 (pełna treść orzeczenia)