Wysokość świadczenia wyrównawczego
Świadczenie wyrównawcze dla agenta (art. 764[3] k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Przy ustalaniu wysokości świadczenia wyrównawczego agenta (art. 764[3] k.c.), można - kierując się zasadami słuszności - uwzględnić jako jedną z okoliczności także koszty jego działania, które poniósłby, gdyby nie doszło do zakończenia stosunku agencji.
W świetle art. 764[3] § 1 i 2 k.c., wykładanych w kontekście art. 17 ust. 2 lit. a i b) dyrektywy 86/653/EWG, wyliczenie wysokości świadczenia wyrównawczego obejmuje ustalenie korzyści czerpanych przez dającego zlecenie z umów z klientami, których pozyskał lub z którymi zwiększył obroty agent, weryfikację wymiaru tych korzyści według względów słuszności w świetle wszystkich okoliczności, w tym utraty prowizji przez agenta z tytułu tych umów, oraz korektę uzyskanej w ten sposób kwoty do poziomu górnej granicy świadczenia wyrównawczego, określonej w art. 764(3) § 3 k.c. (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 marca 2009 r., C-348/07, w sprawie Turgay Semen p. Deutsche Tamoil GmbH).
Nie negując całkowicie potrzeby uwzględnienia kosztów działalności agenta przy ustalaniu wysokości świadczenia wyrównawczego, Sąd Najwyższy w niniejszym składzie uznaje, że do kwestii tej należy podejść w sposób respektujący wskazania płynące z treści przepisów art. 764[3] § 1 i 2 k.c., stanowiących implementację art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653/EWG.
Po pierwsze, ze wskazanych przepisów wynika, że od strony agenta punktem odniesienia przy ustalaniu świadczenia wyrównawczego są pewne kwoty (wartości) w postaci przychodowej, tj. nieuwzględniającej kosztów, a nie postaci dochodowej, tj. uwzględniającej koszty. W art. 764[3] § 1 zdanie drugie k.c. mowa jest o utracie prowizji, zaś w art. 764[3] § 2 k.c. powoływane jest - jako górna granica wysokości świadczenia wyrównawczego - średnie roczne wynagrodzenie agenta z pewnego okresu.
Chociaż relacje między dającym zlecenie i agentem mogą być ukształtowane w różny sposób, to jednak wskazane kategorie należy łączyć nie z dochodem agenta z tytułu pośrednictwa, lecz z jego przychodem z tego tytułu. Po drugie, gdy ma się na względzie koszty działalności agenta, to w kontekście ustalania wysokości należnego mu świadczenia wyrównawczego należy brać pod uwagę to, że punktem odniesienia nie powinny być koszty działalności agenta z czasów trwania umowy agencyjnej, które zostały przez niego poniesione w celu pozyskania nowych klientów lub uzyskania wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, ale ewentualne koszty, które mogłyby po jego stronie powstać - w razie kontynuowania umowy agencyjnej - z racji współpracy ze wskazanymi ("starymi") klientami.
Przyjmując, że koszty działania agenta, które przestał on ponosić w związku z zakończeniem stosunku agencji, mogą wpływać na ustalenie wysokości należnego mu świadczenia wyrównawczego, należy uznać, że kategoria ta powinna być brana pod uwagę jedynie jako jedna z okoliczności ocenianych - przez pryzmat względów słuszności - przy ustalaniu tej wysokości. Uwzględnianie tej kategorii nie powinno prowadzić do "automatyzmu", wyrażającego się w każdorazowym ograniczaniu świadczenia wyrównawczego do czystego dochodu, który agent mógłby osiągnąć z pozyskanych klientów lub wzrostu obrotu z dotychczasowymi klientami, lecz powinno polegać na zestawieniu jej z innymi okolicznościami. W zestawieniu z pozostałymi okolicznościami mogą wystąpić sytuacje, w których kategoria kosztów agenta będzie nawet pominięta w ramach procesu ustalania wysokości należnego mu świadczenia wyrównawczego.
W kontekście relacji między świadczeniem wyrównawczym (art. 764(3) § 1 i 2 k.c.) a odszkodowaniem na zasadach ogólnych (art. 764(3) § 3 k.c.) należy się kierować założeniem, że ewentualne odszkodowanie może obejmować jedynie te uszczerbki majątkowe agenta związane z zakończeniem stosunku agencji, których nie pokrywa świadczenie wyrównawcze (por. wyrok TSUE z dnia 3 grudnia 2015 r., C-338/14, w sprawie Quenon K. SPRL p. Beobank SA, dawniej Citibank Belgium SA i Metlife Insurance SA, dawniej Citilife SA). Może to zatem być uszczerbek w postaci utraty przedsiębiorstwa agenta, będącej następstwem zakończenia umowy agencyjnej.
Wyrok SN z dnia 25 maja 2018 r., I CSK 478/17
Standard: 29591 (pełna treść orzeczenia)
Były agent jako powód powinien wykazać te elementy, które w istocie komponują stan "znacznych korzyści" dającego zlecenie, osiągniętych dzięki aktywności agenta jako pośrednika, przy czym istnieje możliwość posłużenia się także odpowiednimi domniemaniami faktycznymi (art. 231 k.p.c.), a stan "znacznych korzyści" dającego zlecenie powinien stanowić rezultat aktywności agenta w okresie trwania stosunku agencyjnego, przy czym chodzi tu o szczególny "związek przyczynowy", a nie taki, o jaki chodzi w art. 361 § 1 k.c.
Przy czym stopień wyliczenia tych korzyści w poszczególnych latach po rozwiązaniu umowy nie musi przybierać postaci właściwej dla ustalenia odszkodowania; a zatem nie musi być wymierny w sensie ścisłym i oparty na uchwytnym empirycznie związku przyczynowo - skutkowym.
W art. 764[3]-764[4] k.c. przewidziano oryginalny mechanizm zapewniający partycypację byłego agenta w korzyściach (verba legis: znacznych korzyściach) istniejących po stronie dającego zlecenie po ustaniu stosunku agencyjnego, gdy korzyści te zapewnił agent w wyniku swej aktywności w czasie trwania umowy.
Nie można zatem wymagać, że powódka powinna wykazać "realny" i konkretny zysk płynący ze współpracy z grupą klientów pozyskanych jeszcze przez byłego agenta; chodzi tu bowiem o korzyść w znaczeniu ogólniejszym, na którą może składać się wiele elementów.
Dalszą kwestią było ustalenie wysokości świadczenia wyrównawczego.
Powołany wyżej przepis (art. 764(3) § 2 k.c.) kwestii tej jednoznacznie nie reguluje. Tak samo zagadnienie to uregulowane jest w art. 17 ust. 2 dyrektywy Rady (86/653/EWG).
W orzecznictwie dotyczącym umowy agencji nie wypracowano dotąd jednolitego stanowiska na temat zasad wyliczania wysokości świadczenia wyrównawczego. Z brzmienia zaś samego przepisu wynika, że nie określa on przeciętnej wysokości świadczenia wyrównawczego należnego agentowi, lecz jego maksymalną granicę. Z tej przyczyny w wyroku z 8 listopada 2005 r. (I CK 207/05) Sąd Najwyższy przyjął, że wysokość świadczenia wyrównawczego nie sprowadza się do kwoty odpowiadającej średniej prowizji agenta w okresie ostatnich pięciu lat trwania umowy.
W wyroku z 6 lutego 2009 r. (I ACa 752/08) Sąd Apelacyjny w Warszawie sprzeciwił się zaprezentowanej w wyżej cytowanym wyroku Sądu Najwyższego metodologii niemieckiej ustalania takiego świadczenia i stwierdził, że brzmienie art. 764(3) k.c. nie zezwala na zastosowanie tzw. klauzuli niemieckiej, preferowanej w raporcie Komisji Europejskiej z 23 lipca 1996 r. w sprawie stosowania art. 17 ust. 2 dyrektywy Rady nr 86/653 z 18 grudnia 1986 r. Model tam zaproponowany jest skomplikowany i pracochłonny oraz nie ma oparcia ustawowego. Sąd ten opowiedział się za przyjęciem, że znaczenie dla oceny wysokości świadczenia ma liczba umów zawartych, kontynuowanych lub wznawianych w czasie trwania umowy agencyjnej oraz wkład pracy agenta mający na celu zapewnienie późniejszych, znaczniejszych korzyści, których na skutek rozwiązania umowy agent jest pozbawiony.
Z takim stanowiskiem zgadza się Sąd Apelacyjny w składzie niniejszym.
Ma to ten zasadniczy skutek, że należy oceniać przede wszystkim tendencję ubytku lub wzrostu polis - samodzielnie pozyskanych lub przejętych w czasie, który ustawodawca czyni relewantnym prawnie, tj. ostatnich pięciu lat trwania umowy oraz okresu po rozwiązaniu umowy, zasadniczo nie krótszym niż rok, a jeśli w dacie orzekania ten okres jest dłuższy, także ten okres może być brany pod uwagę.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 marca 2014 r., I ACa 1423/13
Standard: 29590 (pełna treść orzeczenia)