Umowa wspólnego rachunku bankowego

W art. 51 Pr.bank. przewidziano możliwość zawarcia umowy rachunku wspólnego z udziałem osób fizycznych jako współposiadaczy tego rachunku. De lege lata brak ograniczeń odnośnie do kręgu osób fizycznych, które mogą być związane z bankiem umową wspólnego rachunku bankowego (art. 725 k.c.); możliwe jest także zawarcie umowy lokaty wspólnej. Treść umowy rachunku wspólnego (lokaty wspólnej) regulują szczegółowo także odpowiednie wzorce umowne (art. 384 k.c.), a z art. 51a Pr.bank. wynika, że każdy współposiadacz rachunku może samodzielnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz może wypowiedzieć umowę rachunku bankowego ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy (rozłączny rachunek wspólny). W umowie rachunku bankowego (w treści wzorca umownego) mogą być zastrzeżone odmienne reguły dysponowania środkami na rachunku wspólnym łącznie przez współposiadaczy (łączny rachunek wspólny).

Z umowy wspólnego rachunku bankowego wynika wspólna wierzytelność pieniężna kilku współposiadaczy rachunku wobec banku. Każdy ze współposiadaczy ma status wierzyciela banku w odniesieniu do całej wierzytelności wynikającej z rachunku (art. 367 k.c.), natomiast wspomniane warianty konstrukcyjne rachunku wspólnego – łączny i rozłączny – określają jedynie sam sposób dysponowania tą wierzytelnością. Nieistotne są źródła zasilania rachunku wspólnego, tj. pochodzenie środków pieniężnych ujawnionych na rachunku; z chwilą wpisu na rachunku (art. 731 k.c.) środki te determinują istnienie i zakres wierzytelności wspólnej współposiadaczy wobec banku. Ewentualne porozumienia między współposiadaczami rachunku nie mogą spowodować wobec banku zmiany prawnego statusu jednego ze współposiadaczy w „pełnomocnika” innego posiadacza w ramach istniejącego już stosunku rachunku bankowego. Możliwe jest natomiast ustanowienie przez współposiadaczy rachunku wspólnego jako mocodawców odpowiedniego (np. stałego) pełnomocnika do dysponowania środkami na rachunku wspólnym.

Współposiadacze rachunku wspólnego muszą liczyć się z dopuszczalnością egzekucji z wierzytelności wspólnej wynikającej z umowy rachunku wspólnego wówczas, gdy w toku tej egzekucji egzekwowany jest dług tylko jednego ze współposiadaczy. Artykuł 891[1] § 1 k.p.c. przewiduje reguły takiej właśnie egzekucji; wierzytelność wspólna z rachunku wspólnego może być zajęta, a dalsze czynności egzekucyjne są prowadzone do przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym stosownie do treści umowy regulującej prowadzenie rachunku, którą dłużnik obowiązany jest przedłożyć komornikowi w terminie tygodnia od daty zajęcia. Jeżeli w umowie nie określono udziałów w rachunku wspólnym albo gdy dłużnik nie przedłoży umowy, domniemywa się równość udziałów obu współposiadaczy. Po ustaleniu udziału dłużnika zwalnia się pozostałe udziały od egzekucji.

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 189/11

Standard: 38388 (pełna treść orzeczenia)

Sytuację prawną stron umowy wspólnego rachunku bankowego wyznaczają stosunki prawne zewnętrzne łączące bank z współposiadaczami, a nie stosunki prawne łączące współposiadaczy między sobą. Z umowy rachunku wspólnego, której częścią składową jest regulamin (por. art. 384 k.c.) wynikają jedynie stosunki zewnętrzne, które określają sposób wykonywania praw i obowiązków przez wpółposiadaczy. Najczęściej istotną cechą takiego rachunku bankowego jest przyznanie poszczególnym współposiadaczom pewnej samodzielności w stosunkach z bankiem polegającej na tym, że każdy może niezależnie od drugiego dysponować saldem rachunku. Uprawienie to w większości regulaminów bankowych wynika z nieodwołalnego wzajemnego pełnomocnictwa udzielonego sobie przez współposiadaczy. Bank zatem winien zwykle realizować dyspozycję wszystkich współposiadaczy dopóty dopóki jest to możliwe, w razie jej braku powinien wykonać dyspozycje wcześniejsze, zwalniając się przy tym ze zobowiązania w stosunku do dyspozycji złożonych później.

W zakresie zobowiązań ciążących na współposiadaczach regulaminy bankowe wprowadzają zazwyczaj odpowiedzialność solidarną. W braku jednak takiego zastrzeżenia odpowiada tylko ten współposiadacz, który je zaciągnął, chyba że dotyczy ono majątku wspólnego współposiadaczy (art. 370 k.c.). Ponieważ zwykle na gruncie rachunku wspólnego każdy podejmuje decyzję saldem rachunku, często aby wyeliminować niebezpieczeństwo płynące stąd dla innych współposiadaczy (naruszenia równowagi w stosunku wewnętrznym dokonuje się odpowiedniego ukształtowania stosunku zewnętrznego), regulaminy mogą np. przewidywać, że w razie złożenia przez współposiadaczy sprzecznych dyspozycji, które nie mogą być równocześnie zrealizowane, bank wstrzymuje wykonanie dyspozycji do czasu uzgodnienia stanowiska przez wpółposiadaczy, czy wprowadzać kwotowe ograniczenia ich samodzielnych dyspozycji lub wskazać czynności wymagające wspólnego działania.

Przyjąć należy, że bez odpowiedniego postanowienia umowy lub regulaminu nie jest możliwe odwołanie przez jednego współposiadacza dyspozycji drugiego. Od momentu złożenia dyspozycji przez jednego ze współposiadaczy prawo innych do dysponowania saldem rachunku zostaje zazwyczaj wyłączone. Od tej chwili odwołać może dyspozycję jedynie współposiadacz, który ją złożył.

Jak trafnie podniesiono w literaturze stosunki prawne wewnętrzne łączące wpółposiadaczy wspólnego rachunku bankowego między sobą pozostają zasadniczo poza obszarem zainteresowania banku. Wyznaczają one uprawnienia do korzystania ze środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku w relacji między współposiadaczami. Są one regulowane umową wpółposiadaczy i przepisami prawa np. dotyczącymi małżeńskiej wspólności majątkowej (por. art. 29 u.p.e.a. i uchwałę SN z dnia 18 września 2002 r., III CZP 49/02), lub spółki cywilnej.

Wyrok SN z dnia 6 listopada 2008 r., III CSK 172/08

Standard: 37955 (pełna treść orzeczenia)