Odpowiedzialność Gminy za długi spadkowe

Na podstawie art. 935 k.c., w braku spadkobierców powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina, jako tzw. ostatni spadkobierca ustawowy, nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w wykazie lub spisie inwentarza. Za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne gmina odpowiada ze względu na przejęcie majątkowych praw i obowiązków spadkodawcy na podstawie art. 97 ust. 1 Ordynacji podatkowej. Po stronie obowiązków gminy jako spadkobiercy leży wykonanie w terminie 14 dni od jej doręczenia decyzji organu ubezpieczeń społecznych zawierającej wezwanie do zapłaty zobowiązań spadkodawcy wnikających z decyzji ostatecznych oraz z prawidłowych deklaracji.

Należy mieć na względzie, że odpowiedzialność gminy ustala się na podstawie art. 100 § 1 i 3 Ordynacji podatkowej, w której organ ubezpieczeń społecznych, jako wierzyciel z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, nie ma możliwości ograniczenia swoich roszczeń w większym stopniu, niż wynika to z zakresu odpowiedzialności spadkobierców przewidzianej w art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej i przepisach Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za długi spadkowe. W decyzji mającej podstawę w rozliczeniu nieopłaconych składek, odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (por. art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) Zakład Ubezpieczeń Społecznych przedstawia wierzytelność w granicach uwzględniających treść art. 1031 § 2 k.c. Na etapie ustalenia roszczenia kwota ta nie może być w żaden sposób korygowana; organ ubezpieczeń społecznych jako wierzyciel należności składkowych nie może czynić żadnych koncesji w decyzji wymiarowej, gdyż jakiekolwiek ograniczenie roszczeń z jego strony prowadziłoby do naruszenia interesu publicznego, rozumianego jako ochrona funduszy ubezpieczeniowych.

Gmina zobowiązana na podstawie decyzji o ustaleniu odpowiedzialności za dług spadkodawcy może przystąpić do spłacania wierzycieli długów przejętych na podstawie art. 97 ust. 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie ze spisem inwentarza (art. 10313 § 2 k.p.c.), gdy wartość stanu czynnego spadku jest wyższa lub co najmniej równa sumie wierzytelności i wszystkie długi spadkowe mogą być zaspokojone w całości. Gdy jednak powstaje sytuacja, w której – ze względu na stan długów przekraczający wartość stanu czynnego spadku – gmina nie może zaspokoić wierzycieli należności publicznoprawnych w całości, konieczne jest pogodzenie przez nią zaspokojenia wszystkich wierzycieli spadkowych z równoległym obowiązkiem wykonania decyzji. Ze względu na szczególny status gminy i jej majątku, uzasadniona jest teza, że wobec zagrożenia odpowiedzialnością przewidzianą w art. 1031 § 2 zdanie drugie i art. 1032 k.c., gmina - jako spadkobierca ustawowy - nie zachowuje kompetencji do przedegzekucyjnego zaspokojenia wierzycieli spadkowych przez ustalenie hierarchii zaspokajania poszczególnych długów lub zasad ich redukcji. Odpowiedzialność gminy za dług spadkodawcy względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ustalona decyzją organu ubezpieczeń społecznych, istnieje w granicach wartości aktywów spadku ujętych w spisie inwentarza lub w wykazie (art. 1023 § 2 i 1031 § 2 k.c.) i nie ulega dalszemu ograniczeniu, bez względu na wartość długów spadkowych przewyższającą te aktywa. Zobowiązana gmina może oczywiście kwestionować wysokość długu ustaloną w decyzji, lecz nie może żądać ograniczenia swej odpowiedzialności z tego powodu, że nie jest w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli spadku obejmującego należności publicznoprawne ponad kwotę ustaloną zgodnie z planem podziału według kolejności określonej w art. 1025 k.p.c. Ograniczenie wierzytelności do kwoty przypadającej według planu podziału posiłkującego się kolejnością i proporcją określoną w art. 1025 i 1026 k.p.c. jest możliwe dopiero po uprawomocnieniu się decyzji o zakresie odpowiedzialności (decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stanowiącej tytuł egzekucyjny). Zastosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w odniesieniu do należności z tytułu składek, zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, następuje w toku ich egzekucji, a nie w poprzedzającym taką egzekucję postępowaniu w sprawie ustalenia zakresu odpowiedzialności gminy jako spadkobiercy. Rozstrzyga to negatywnie o odpowiedzi na postawione w skardze kasacyjnej pytanie, „czy gmina odpowiada do wysokości stanu czynnego spadku, czy też do wysokości części przypadającej organowi rentowemu w wyniku podziału masy spadkowej przy zastosowaniu reguł przewidzianych w art. 1025 k.p.c.”

Dokonane rozważania można podsumować stwierdzeniem, że długi spadkowe obejmujące należności z tytułu składek w kwocie wynikającej z art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wypełniające stan bierny spadku, nie mają wpływu na zakres odpowiedzialności spadkobiercy ustawowego (gminy) ustalony w decyzji organu rentowego wydanej na podstawie art. 100 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, mogą natomiast mieć wpływ na skuteczność egzekucji prowadzonej na podstawie tej decyzji.

Wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r., I UK 308/18

Standard: 37730 (pełna treść orzeczenia)