Przekaz (art. 921[1] k.c.)

Przekaz stanowi instytucję prawną mającą służyć ułatwieniu rozliczeń w stosunkach trójstronnych. Z art 921[1] k.c. wynika, że przekaz jest jednostronnym oświadczeniem woli przekazującego, którego złożenie powoduje powstanie podwójnego upoważnienia – dla odbiorcy przekazu do przyjęcia świadczenia na rachunek przekazującego, a dla przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. W związku z tym, gdy przekazany spełni świadczenie na rzecz odbiorcy przekazu, następują takie skutki, jakby przekazany świadczył przekazującemu, a przekazujący świadczył odbiorcy przekazu.

Wyrok SN z dnia 5 czerwca 2024 r., II CSKP 2203/22 

Standard: 81960 (pełna treść orzeczenia)

Przekaz jest abstrakcyjną jednostronną czynnością prawną przekazującego, niezależną od stosunku waluty (przekazujący i przekazany) i pokrycia (przekazujący i odbiorca). Jak się podkreśla w doktrynie, jest to czynność prawna upoważniająca, natomiast nie ma charakteru ani zobowiązującego ani rozporządzającego.

Zgodnie z art. 921[1] k.c. sam przekaz nie tworzy stosunku zobowiązaniowego pomiędzy przekazanym a odbiorcą a jedynie zawiera dwa upoważnienia – do spełnienia świadczenia przez przekazującego i do jego odbioru przez odbiorcę; przez jego udzielenie odbiorca nie nabywa roszczeń przeciwko przekazanemu. Przy przekazie w dług przekazany jest zobowiązany względem przekazującego do zadośćuczynienia przekazowi a nie względem odbiorcy (art. 921[4] k.c.).

W kolejnym etapie przekazany może spełnić świadczenie z przekazu bez jego przyjęcia i wtedy nie dochodzi do ukształtowania stosunku pomiędzy nim a odbiorcą lub może przekaz przyjąć. Przyjęcie przekazu jest jednostronną czynnością zobowiązującą przekazanego. Skutkiem prawnym oświadczenia przekazanego złożonego wobec odbiorcy jest powstanie jego obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy i odpowiadającego mu roszczenia odbiorcy, a więc powstanie nowego zobowiązania o charakterze  abstrakcyjnym, niezależnego od stosunku kauzalnego wiążącego przekazanego z przekazującym czy przekazującego z odbiorcą. Kolejnym skutkiem prawnym przyjęcia przekazu w stosunkach kauzalnych jest to, że w przypadku przekazu w dług przekazany ma po przyjęciu dwóch wierzycieli (w stosunku pokrycia i stosunku zapłaty), a odbiorca dwóch dłużników (w stosunku waluty i stosunku zapłaty). Powstają w stosunku do przekazanego zatem dwie wierzytelności – kauzalna i abstrakcyjna. Nie dochodzi w tej sytuacji prawnej do przejęcia długu, bo ani przekazany ani odbiorca nie wstępuje w miejsce przekazującego. W rezultacie świadczenie przekazanego na rzecz przekazującego nie wywiera żadnego wpływu na wierzytelność odbiorcy do przekazanego; jeżeli przekazujący zażąda świadczenia przekazany będzie mu mógł odmówić, bo dochodzenie wierzytelności przez przekazującego jest równe nieodpuszczalnemu odwołaniu przekazu.

Skutkiem przekazu w dług jest więc, po pierwsze, przekazanie przez wierzyciela należnego mu świadczenia i ukształtowanie przez niego jednostronnie takiego stosunku prawnego, w którym rozporządza on swoją wierzytelnością w takim znaczeniu, że upoważnia dłużnika ze stosunku kauzalnego do spełnienia świadczenia na rzecz podmiotu pozostającego poza tym stosunkiem (pokrycia) ze skutkiem wykonania zobowiązania w tym stosunku oraz wyłącza swoje uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia na swoją rzecz. Po drugie konsekwencją przyjęcia przekazu w dług jest powstanie dwóch wierzytelności i zwiększenie ilości wierzycieli przekazanego – przekazujący z kauzalnego stosunku waluty i odbiorca z abstrakcyjnego stosunku zapłaty. Po trzecie świadczenie przekazanego na rzecz przekazującego wierzyciela nie wywiera żadnego wpływu na wierzytelność odbiorcy do przekazanego. Po czwarte, przy przekazie w dług, przekazany nie może odmówić wykonania przekazu. Łącznie więc dwie jednostronne czynności prawne - przekaz i jego przyjęcie – prowadzą do zmiany do stronie wierzyciela wprowadzając obok wierzyciela określonego w umowie stron wierzyciela ze stosunku abstrakcyjnego.

Wyrok SN z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 186/15

Standard: 66747 (pełna treść orzeczenia)