Ustanowienie użytkowania działki Polskiego Związku Działkowców przez działkowca (POD)

Na podstawie art. 12[1] ust. 1 u.p.o.d. Polski Związek Działkowców ustanawia na rzecz osób fizycznych prawo użytkowania, a w określonych w ust. 2 przypadkach może być zawarta z użytkownikiem umowa w formie aktu notarialnego. Istnieją zatem dwa stosunki zależności – pomiędzy właścicielem gruntu, Skarbem Państwa lub gminą, a Polskim Związkiem Działkowców oraz pomiędzy Polskim Związkiem Działkowców a poszczególnymi działkowcami. Charakter uprawnień służących Polskiemu Związkowi Działkowców w stosunku do gruntów, którymi włada, nie budzi wątpliwości, Związkowi służy bowiem albo użytkowanie wieczyste albo ograniczone prawo rzeczowe w postaci użytkowania. Rodzaj prawa przysługującego w konkretnym przypadku Polskiemu Związkowi Działkowców rzutuje w pewien sposób na pozycje prawną działkowca. Nie zmienia to jednak cywilnoprawnego charakteru uprawnień do konkretnej działki.

Rozważenia wymaga więź prawna łącząca członka Związku z Polskim Związkiem Działkowców w kontekście jego uprawnienia do korzystania z pracowniczego ogrodu działkowego. Zależnie od charakteru praw służących Polskiemu Związkowi Działkowców do gruntu wyróżnić można dwie sytuacje.

W pierwszej Polski Związek Działkowców jako użytkownik wieczysty ustanawia na rzecz działkowca użytkowanie, zgodnie z art. 12[1] ust. 2 u.p.o.d., a działkowcowi służy wówczas ograniczone prawo rzeczowe w postaci prawa użytkowania wydzielonej fizycznie i przyznanej mu działki. Prawo to obciąża całą nieruchomość, a jego wykonywanie ograniczone jest do użytkowania wydzielonej fizycznie działki. Uprawnienia użytkownika względem przedmiotu użytkowania kształtowane są przez przepisy kodeksu cywilnego. Prawo to ma charakter niezbywalny, związane jest ściśle z osobą, na rzecz której zostało ustanowione i jeżeli nie postanowiono inaczej, wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego. Podlega również ujawnieniu w księdze wieczystej.

W drugiej sytuacji, w której Polskiemu Związkowi Działkowców przysługuje jedynie prawo podmiotowe użytkowania na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy, powstaje pytanie, jaki zespół uprawnień i o jakim charakterze przysługuje działkowcowi. Służące Polskiemu Związkowi Działkowców prawo użytkowania jest wprawdzie ograniczonym prawem rzeczowym, ma ono jednak charakter niezbywalny. Oznacza to, że użytkownik (Polski Związek Działkowców) nie może go przekazać innej osobie, nie budzi jednak wątpliwości i jest powszechnie przyjęte, tak w doktrynie, jak i w orzecznictwie, że niezbywalność prawa podmiotowego, jakim jest użytkowanie, nie stoi na przeszkodzie przeniesieniu na osobę trzecią uprawnienia do wykonywania użytkowania. Należy zatem uznać, że przez przydział działki dochodzi do przekazania na rzecz działkowca uprawnienia do wykonywania użytkowania przydzielonej mu działki, inaczej mówiąc, do jej eksploatacji.

Ustanawiając na rzecz działkowca tzw. użytkowanie działki, Polski Związek Działkowców, wypełniając swoje zadanie statutowe, w istocie przekazuje uprawnienie do wykonywania użytkowania określonej i fizycznie wyodrębnionej części nieruchomości w postaci działki pracowniczej. Uprawnienie to ma określoną wartość majątkową i jest uprawnieniem o charakterze cywilnoprawnym.

Na treść tego prawa składa się możność korzystania z działki, pobieranie pożytków, czynienie nakładów itp., istotne jest jednak, jak zakwalifikować uprawnienie działkowca do części nieruchomości gruntowej, z której korzysta wykonując przysługujące Polskiemu Związkowi Działkowców ograniczone prawo rzeczowe w postaci użytkowania.

osoby korzystającej z pracowniczego ogrodu działkowego należy stwierdzić jednoznacznie, że włada ona pracowniczym ogrodem działkowym dla siebie, a nie dla kogoś innego. Jest to oczywiste, a tym samym nie sposób uznać takiej osoby za dzierżyciela. Jest ona niewątpliwie posiadaczem zależnym, który włada wydzieloną fizycznie częścią nieruchomości, wykonując uprawnienia użytkownika, którym jest Polski Związek Działkowców. Nie ma przeszkód, aby posiadacz zależny (Polski Związek Działkowców) oddał rzecz w dalsze posiadania zależne (działkowcom). Tak przyjął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 19 listopada 1993 r., II CRN 130/99.

Trzeba zgodzić się z poglądem, że także w razie oddania rzeczy w dalsze posiadanie zależne, posiadacz zależny (pierwotny) nie traci posiadania. Należy przy tym zauważyć, że zarówno Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 września 1999 r., K 14/98, jak i Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 maja 1983 r., III CZP 21/83 uznali działkowicza za posiadacza zależnego działki, a Polski Związek Działkowców za posiadacza prawa. Jest to pogląd w pełni uzasadniony. Można więc stwierdzić, że Polski Związek Działkowców, któremu oddano w nieodpłatne użytkowanie grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy, może, zgodnie z art. 121 ust. 1 u.p.o.d., przenieść na osobę fizyczną będącą członkiem Związku uprawnienie do wykonywania użytkowania. Osoba ta jest posiadaczem zależnym w zakresie prawa przysługującego Związkowi.

Taka konstrukcja jest czytelna w świetle przepisów prawa cywilnego, w których precyzyjnie określono pojęcie posiadania, samoistnego posiadacza, posiadacza zależnego, dzierżyciela, ciągłości posiadania itp. Przepisom tym nie jest znane pojęcie „władztwa zwierzchniego” i „władztwa pochodnego”, a brak nie tylko przekonywujących argumentów, lecz nie ma uzasadnionej potrzeby, aby na gruncie ustawy o pracowniczych ogrodach działkowych konstruować inne pojęcia i nadawać im inną treść.

Uznanie osoby fizycznej korzystającej z pracowniczego ogrodu działkowego za posiadacza zależnego rodzi określone konsekwencje w zakresie legitymacji biernej przy wytoczeniu powództwa windykacyjnego.

Wyrok SN z dnia 18 marca 2005 r., II CK 526/04

Standard: 37280 (pełna treść orzeczenia)