Przynależność terytorium placówek zagranicznych do państwa przyjmującego

Polskie stosunki dyplomatyczne z innymi państwami ułożone zostały zgodnie z zasadą przynależności terytorium placówek zagranicznych do państwa przyjmującego, która oparta jest na wzajemnym poszanowaniu suwerennej równości państw.

W doktrynie prawa wykształciły się, w odniesieniu do prawnej przynależności terytoriów zagranicznych placówek dyplomatycznych, w tym urzędów konsularnych, w publicznoprawnym rozumieniu, trzy koncepcje: teoria eksterytorialności, teoria umownego terytorium państwa wysyłającego (terytorium fikcyjne lub quasi – terytorium) oraz podejście zakładające, że terytoria zajmowane przez placówki dyplomatyczne należą wyłącznie do państwa przyjmującego. Pierwsza z nich zakłada, że terytorium zajmowane przez placówkę państwa wysyłającego, stanowi część terytorium tego państwa i wyjęta jest spod jurysdykcji państwa przyjmującego, ponieważ na to terytorium rozciąga się suwerenność państwa wysyłającego. Stoi ona w sprzeczności z zasadą suwerennej równości państw, powszechnie uznawanej w prawie międzynarodowym. Mimo uznawania jej za błędną, w praktyce jest stosowana. Koncepcja umownego terytorium państwa wysyłającego oparta została na uznawaniu, że statki morskie, powietrzne oraz obiekty kosmiczne, poruszające się pod flagą tego państwa są objęte jego zwierzchnictwem. Obejmuje ona również sprawowanie jurysdykcji nad zajętymi statkami pirackimi przez państwo, które dokonało zajęcia. Nie są zaliczane do takich obiektów terytoria placówek zagranicznych obcych państw. Zgodnie z ostatnią koncepcją, terytorium zajmowane przez zagraniczną placówkę dyplomatyczną, w tym konsularną, należy wyłącznie do państwa przyjmującego, także w publicznoprawnym rozumieniu. Uwzględnia ona suwerenną równość państw, dominuje w teorii prawa międzynarodowego, jest jedną z podstawowych zasad prawa międzynarodowego, objętych Kartą Narodów Zjednoczonych z dnia 26 czerwca 1945 r. Jednak nie wszyscy przedstawiciele nauki prawa oraz praktycy uznają ją za normę oczywistą.

Przynależność cywilnoprawna nie ma wpływu na stosowanie na terytorium i w pomieszczeniach placówek zagranicznych jurysdykcji państwa przyjmującego, ponieważ obejmuje ona stosunki cywilnoprawne równorzędnych kontrahentów, reprezentowanych przez przedstawicieli określonych państw.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych sporządzona w dniu 18 kwietnia 1961 r., weszła w życie w Polsce z dniem 19 kwietnia 1965 r. (Dz.U. Nr 35, poz. 232), a Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych sporządzona w dniu 24 kwietnia 1963 r., weszła w życie w Polsce w dniu 12 listopada 1981 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98, dalej: „konwencja wiedeńska”). Republika Federalna Niemiec przystąpiła do obu Konwencji, odpowiednio w dniu 11 listopada 1964 r i w dniu 7 września 1971 r. W ich preambułach wskazane zostało, że uwzględniają one cele i zasady Karty Narodów Zjednoczonych, dotyczące suwerennej równości państw, utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwoju przyjaznych stosunków między narodami; celem przywilejów i immunitetów nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zapewnienie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne i urzędy konsularne w imieniu ich państw; normy międzynarodowego prawa zwyczajowego będą nadal obowiązywać w sprawach, które nie zostały wyraźnie uregulowane postanowieniami niniejszych konwencji. Przyznane przez Konwencje Wiedeńskie, dwustronne umowy i ustawodawstwo wewnątrzpaństwowe nietykalność oraz immunitety obejmujące pomieszczenia placówek zagranicznych, możliwość posiadania własności i innych praw majątkowych do nich, wprowadzają jednocześnie regulacje dotyczące uzyskania zezwoleń na ich nabycie i wykorzystywanie, nakładają określone zakazy i ograniczenia ze strony państw przyjmujących, a także dopuszczają możliwość ich wywłaszczenia. Władza państwa przyjmującego i tym samym suwerenność oraz jurysdykcja obejmuje całe terytorium, łącznie z zajmowanym przez przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne innych państw. Eliminuje to możliwość sprawowania tych funkcji na tym obszarze przez inne państwa i prowadzi do konkluzji, że terytorium placówek dyplomatycznych przynależy do państwa przyjmującego. Brak uregulowań prawnych tak w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i ustawach, które przewidywałyby dopuszczalność ograniczenia terytorium Państwa na rzecz przedstawicielstw dyplomatycznych innych państw. Ustawa z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 215, poz.1823, ze zm.) także nie zawiera postanowień wskazujących na uprawnienie Polski do terytorium polskich placówek konsularnych usytuowanych w innych krajach.

Nawiązanie stosunków konsularnych między państwami następuje za wzajemną zgodą (art. 2 ust. 1 Konwencji z 24 kwietnia 1963 r.); aprobaty państwa przyjmującego wymaga utworzenie urzędu konsularnego, określenie jego siedziby, klasy oraz akceptacja obsadzania funkcji konsula.

Na zasadach wzajemnego przestrzegania, suwerennej równości, integralności terytorialnej i nietykalności granic ułożone zostały stosunki sąsiedzkie i przyjazna współpraca, w tym rozwijanie i intensyfikowanie stosunków prawnych i konsularnych przez Rzeczpospolitą Polską i Republikę Federalną Niemiec w Traktacie podpisanym w Bonn w dniu 17 czerwca 1991 r.

Postanowienie SN z dnia 9 stycznia 2015 r., V CSK 51/14

Standard: 37025 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy