Umowa jurysdykcyjna na rzecz sądu państwa obcego

Polskie prawo procesowe oparte jest na założeniu, że należy zapobiegać sytuacjom, w których strony przez derogację jurysdykcji sądów polskich uniemożliwiłyby sobie dochodzenie ich praw przed jakimkolwiek sądem. Wymaga się zatem, aby derogacja jurysdykcji sądów polskich była połączona ze skuteczną prorogacją jurysdykcji sądów innego państwa.

W kontekście powyższego przyjmuje się, że warunkiem skuteczności umowy wyłączającej jurysdykcję sądów polskich i poddającej pod rozstrzygnięcie sądu państwa obcego jest wymaganie, aby umowa była skuteczna według prawa dla niej właściwego w państwie wybranym przez strony.

Oznacza to, że sąd polski, do którego wniesiono sprawę mimo zawarcia umowy derogującej kompetencję międzynarodową sądów polskich i prorogującej jurysdykcję międzynarodową sądów państwa obcego (w tym przypadku prawa angielskiego), musi zbadać czy dana umowa jest skuteczna w świetle prawa właściwego dla niej w państwie obcym, którego sądy zostały przez strony wybrane.

Badanie umowy derogacyjnej powinno zostać dokonane na podstawie przepisów prawa obowiązującego w państwie wybranym przez strony, w tym także przepisów jurysdykcyjnych tego państwa, które mogą zawierać odesłanie do regulacji innego państwa. W razie bowiem ostatecznego ustalenia, że sądy wskazanego przez strony umowy państwa obcego nie mają jurysdykcji

Postanowienie SN z dnia 24 czerwca 2021 r., V CSKP 37/21

Standard: 58944 (pełna treść orzeczenia)

Kodeks postępowania cywilnego, od swego wejścia w życie, zezwala na zawieranie, w określonym zakresie, zarówno umów prowadzących do ustanowienia jurysdykcji krajowej sądów polskich (art. 1104 k.p.c.), jak i uchylenia tej jurysdykcji (art. 1105 k.p.c.). Pierwotnie, umiejscowienie art. 1104 i 1105 k.p.c. w przepisach tytułu III księgi pierwszej części trzeciej kodeksu przesądzało jednak, że umowy takie były dopuszczalne tylko w sprawach rozstrzyganych w procesie.

Zasadnicza zmiana stanu rzeczy nastąpiła z wejściem w życie ustawy nowelizującej. Zgodnie z art. 1105 § 1 k.p.c. w brzmieniu nadanym tą ustawą uchylenie polskiej jurysdykcji krajowej jest dopuszczalne co do zasady we wszystkich sprawach o prawa majątkowe, z wyjątkami określonymi w art. 1105 § 25 k.p.c.

Ponadto, w art. 1110[1] k.p.c. rozciągnięto dopuszczalność zawierania umów jurysdykcyjnych, w tym ze skutkiem derogacyjnym, na wymienione w tym przepisie sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym. Przepis ten wymienia wprost m.in. sprawy o podział majątku wspólnego.

Modyfikacja ta wynikła z przekonania, że w sprawach tych, mimo ich przynależności do drogi postępowania nieprocesowego (art. 566 i n. k.p.c.), pojawia się charakterystyczny dla procesu element sporu o prawo, a tym samym mogą one podlegać dyspozycji stron w zakresie jurysdykcji krajowej (por. druk sejmowy VI kadencji nr 949). W celu ochrony stron umowy jurysdykcyjnej przed pozbawieniem ochrony sądowej w każdym przypadku utrzymano jednak warunek, że uchylenie jurysdykcji krajowej sądów polskich musi łączyć się ze skutecznym ustanowieniem jurysdykcji krajowej sądu państwa obcego (art. 1105 § 1 in fine k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 7 września 2018 r., III CZP 38/18

Standard: 36915 (pełna treść orzeczenia)