Wyłączna jurysdykcja krajowa jako negatywna przesłanka uznania orzeczeń (art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c.)

Ustawodawca polski w ramach przesłanek uznania orzeczenia zagranicznego nie wymaga kontroli istnienia jurysdykcji krajowej sądów państwa obcego, a jedynie nakazuje dokonać oceny, czy nie doszło do naruszenia jurysdykcji wyłącznej sądów polskich. Kwestia doboru forum w sposób arbitralny może być więc oceniana jedynie w płaszczyźnie naruszenia jurysdykcji wyłącznej sądów polskich lub w razie, gdy w jej wyniku doszło do pozbawienia możności obrony swych praw przez stronę.

Postanowienie SN z dnia 11 października 2013 r., I CSK 451/12

Standard: 68003 (pełna treść orzeczenia)

Wyłączna jurysdykcja krajowa jako negatywna przesłanka uznania orzeczeń zagranicznych, wskazana została w art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c. zarówno w poprzednim, jak i – z pewnymi modyfikacjami – w obecnym stanie prawnym. Jej badanie ma na celu ustalenie, czy sąd zagraniczny nie orzekł w sprawie, która według prawa polskiego należy do wyłącznej kompetencji sądów polskich (lub sądów państwa trzeciego).

Brzmienie przepisu wskazuje, że prawnie doniosły jest stan prawny istniejący w dacie orzekania przez sąd zagraniczny. Niewątpliwe jest zatem, że momentem czasowym, w odniesieniu do którego należy ustalać przynależność danej sprawy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich (lub sądów państwa trzeciego) jest data wydania orzeczenia przez sąd zagraniczny (uprawomocnienia się tego orzeczenia).

Przesłanki (warunki) uznania orzeczenia sądu zagranicznego ujęte w art. 1146 § 1 k.p.c. mają charakter merytoryczny, stanowią podstawę orzekania przez sąd co do istoty tej sprawy i z tego punktu widzenia należy je traktować jako funkcjonalny odpowiednik przepisów prawa materialnego, na podstawie których sąd rozstrzyga o istocie sprawy, gdy przedmiotem postępowania jest stosunek prawny normowany prawem materialnym. Gdy mamy do czynienia ze stosunkiem prawa materialnego, do jego oceny stosujemy prawo obowiązujące w chwili powstania zdarzenia, zgodnie z zasadą, że każdy fakt prawny (zdarzenie prawne) powinien rodzić takie skutki prawne, jakie przewidują dla niego przepisy obowiązujące w chwili jego zajścia. Stąd też zmiana prawa w okresie pomiędzy zdarzeniem, a datą orzekania o wynikających z niego skutkach nie powoduje, że skutki poddajemy ocenie według nowego prawa. Tę regułę intertemporalną prawa materialnego, tempus regit actum, zważywszy na charakter przepisów o których mowa, a nie zasady intertemporalne prawa procesowego, należy więc odnieść do sytuacji, gdy nastąpiła zmiana przepisów dotyczących jurysdykcji w okresie pomiędzy wydaniem orzeczenia przez sąd zagraniczny (faktem prawnym), a datą orzekania o uznaniu tego orzeczenia. 

Takie ujęcie zagadnienia może nasuwać wątpliwość o sposób rozstrzygnięcia wniosku o uznanie, gdy sprawa w chwili wydania orzeczenia zagranicznego nie podlegała wyłącznej jurysdykcji sądu polskiego, ale po zmianie przepisów, w chwili orzekania o uznaniu, jurysdykcji wyłącznej podlega. W ocenie Sądu, należałoby wówczas przyjąć, że w takiej sytuacji nie jest wyłączone skorzystanie z klauzuli porządku publicznego. 

Postanowienie SN z dnia 24 maja 2012 r., V CSK 454/11

Standard: 36898 (pełna treść orzeczenia)