Zasada uznania automatycznego; uznanie z mocy prawa

Pojęcie sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1145 k.p.c. należy wykładać według kryteriów wynikających z art. 1 i 2 k.p.c., ergo sprawą cywilną są sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy (sprawy cywilne w rozumieniu materialnym), jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne, do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne w rozumieniu formalnym), do rozpoznawaniu których to spraw powołane są sądy, tj. dla takich spraw przewidziana jest droga sądowa (art. 2 k.p.c.).

Na gruncie prawa polskiego, właściwego dla rozstrzygania kwestii, że wnioskodawca jest Polakiem, jest to sprawa dotycząca publicznoprawnego statusu jednostki, rozstrzyganie o którym odbywa się w postępowaniu administracyjnym. Sprawa ta nie tylko nie ma charakteru cywilnego w rozumieniu materialnym, wyraża bowiem publicznoprawny związek między jednostką i państwem, ale również jako taka nie jest sprawą cywilną w rozumieniu formalnym, gdyż nie została przekazana do rozstrzygania przez sądy w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2024 r., II CSKP 1892/22

Standard: 86726 (pełna treść orzeczenia)

Na skutek wejścia w życie z dniem 1 lipca 2009 r. ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571), uległy zmianie przepisy k.p.c. odnoszące się do uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń państw obcych. Przed 1 lipca 2009 r. polski system uznawania zagranicznych orzeczeń opierał się na założeniu, że do uznania zagranicznego orzeczenia może dojść tylko po przeprowadzeniu przewidzianego w przepisach k.p.c. postępowania, w którym sąd, po zbadaniu ustawowych przesłanek uznania, orzekał w formie postanowienia, o uznaniu bądź odmowie uznania zagranicznego orzeczenia (art. 1145 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2009 r.). Postanowienie o uznaniu orzeczenia zagranicznego miało zatem charakter konstytutywny, a uznanie następowało z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia, z tym że skutki uznanego orzeczenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej działały ex tunc, tj. od chwili, w której orzeczenie to stało się skuteczne według prawa państwa jego pochodzenia (por. postanowienie SN z 2 kwietnia 1975 r., II CR 67/75). Jedynie wyjątkowo przewidziano zwolnienie z obowiązku uznania orzeczeń zagranicznych w postępowaniu delibacyjnym (art. 1145 § 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2009 r.).

Jak wyjaśnił już Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 maja 2012 r., V CSK 454/11, po zmianach dokonanych ustawą 5 grudnia 2008 r., poczynając od 1 lipca 2009 r., zgodnie z art. 1145 k.p.c., orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa, pod warunkiem, że nie zachodzą przeszkody, o których mowa w art. 1146 k.p.c. Z takim rozwiązaniem systemowym koresponduje art. 21 ust. 1 rozporządzenia 2201/2003, zakładający, że orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania.

Przyjęty model uznania automatycznego wprowadza istotne ułatwienia i uproszczenie wymagań stawianych zagranicznemu orzeczeniu. Dla uniknięcia zagrożeń wynikających z możliwości odmiennej oceny, czy konkretne orzeczenie podlega uznaniu, gdy ma ona miejsce na potrzeby postępowań toczących się przed różnymi organami ustawodawca umożliwił każdemu, kto ma interes prawny w uznaniu orzeczenia zagranicznego wystąpienie, do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego podlega albo nie podlega uznaniu - art. 1148 § 1 k.p.c. Jest to postępowanie realizujące założenia art. 21 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003.

Postanowienie SN z dnia 7 lutego 2019 r., II CSK 770/17

Standard: 36893 (pełna treść orzeczenia)