Wykonalność orzeczenia lub ugody jako warunek uwzględnienia wniosku o wykonanie kontaktów (art. 598[15] k.p.c.)

Z zawartej przed sądem ugody w przedmiocie kontaktów z dzieckiem wynika obowiązek takiego zachowania osoby sprawującej pieczę nad dzieckiem, które jest niezbędne do wykonywania albo właściwego wykonywania określonego w tej ugodzie sposobu utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez osobę uprawnioną (art. 598[15] § 1 k.p.c.).

Jeżeli możliwe jest przyjęcie, że z orzeczenia lub ugody „wynikają” obowiązki rodzica, dla którego w takim akcie są określone tylko uprawnienia (osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem), to tym bardziej dopuszczalna jest wykładnia pozwalająca na uznanie, iż z orzeczenia lub ugody „wynikają” wszelkie obowiązki rodzica, pod którego pieczą dziecko pozostaje (zobowiązanego) niezbędne do realizacji kontaktów.

W postępowaniu nieprocesowym nie może mieć zastosowania reguła ustalona w art. 804 § 1 k.p.c., zakładająca ścisłe związanie organu egzekucyjnego treścią tytułu wykonawczego. Przyjęcie tej zasady w rozpatrywanym postępowaniu skutkowałoby związaniem sądu opiekuńczego określonym w orzeczeniu lub ugodzie zakresem uprawnień i obowiązków rodziców i dziecka, odnoszących się do wykonywania kontaktów. Jedynie zatem naruszenie obowiązku wprost wysłowionego w treści orzeczenia lub ugody dawałoby podstawę do zastosowania środków z art. 598[15] k.p.c. Odrzucenie tego poglądu prowadzi do wniosku, że w fazie rozpoznawczej postępowania uregulowanego w art. 598[15]-598[21] k.p.c. sąd opiekuńczy ma możliwość przeprowadzenia wykładni orzeczenia lub ugody, konkretyzującej czas, miejsce i formy, w jakich rodzic niesprawujący bezpośredniej pieczy nad dzieckiem ma się z nim kontaktować, będącej zarazem podstawą do stwierdzenia treści uprawnień i odpowiadających im obowiązków uczestników postępowania co do kontaktów z dzieckiem (uchwała SN z 13 kwietnia 2022 r., III CZP 76/22).

Dopuszczalność dokonania wykładni orzeczenia lub ugody regulującej kontakty z dzieckiem w celu rekonstrukcji wynikających z niej uprawnień i obowiązków uczestników, pozwala na oderwanie zakresu obowiązków rodziców od literalnej treści orzeczenia lub ugody. Umożliwia to sądowi zajmującemu się wykonaniem orzeczenia lub ugody elastyczną reakcję w zależności od zachowań rodziców uprawnionych i zobowiązanych do kontaktów.

Postanowienie wydane na podstawie art. 598[15] k.p.c. powinno konkretyzować zachowanie osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje albo osoby uprawnionej do kontaktów z dzieckiem, stanowiące naruszenie obowiązku koniecznego do efektywnego wykonania kontaktów z dzieckiem. Postanowienie to uprzedza więc, jakie zachowanie zostanie uznane przez sąd za utrudniające lub uniemożliwiające realizację kontaktów.

Uchwała SN z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 87/22

Standard: 59037 (pełna treść orzeczenia)

Sąd opiekuńczy może zagrozić osobie uprawnionej do kontaktów z dzieckiem nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje za ich niezrealizowanie (art. 598[15] § 2 k.p.c.) także wtedy, gdy w ugodzie użyto określenia, że uprawniony ma prawo do kontaktów z dzieckiem, a pominięto będący odpowiednikiem prawa obowiązek realizowania uzgodnionych kontaktów.

Ugoda zawarta przez rodziców w postępowaniu o zmianę rozstrzygnięcia dotyczącego kontaktów z dzieckiem a zawartego w wyroku rozwodowym jest formą wspólnego ustalenia kwestii odnoszących się do sposobu wykonywania kontaktów z dzieckiem przez tego z nich, pod bezpośrednią pieczą którego dziecko nie przebywa. Powinna ona określać wszystkie kwestie istotne z punktu widzenia celu jej zawarcia, którym jest sprecyzowanie czasu, miejsca i form, w których ten z rodziców, pod bezpośrednią pieczą którego dziecko nie pozostaje będzie realizował swoje uprawnienie ale zarazem obowiązek kontaktowania się z dzieckiem, a drugi z rodziców, sprawujący nad dzieckiem bezpośrednią pieczę będzie współdziałał w celu wykonania tego obowiązku i wykonywał ciążące na nim obowiązki przygotowania dziecka do kontaktów z drugim rodzicem.

Celem ugodowego uregulowania terminów i form, w jakich rodzic niesprawujący bezpośredniej pieczy nad dzieckiem ma wykonywać z nim kontakty jest co do zasady doprecyzowanie zachowań, które będą prowadziły do wykonania obowiązku generalnie określonego w art. 113 k.r.o. jako obowiązek kontaktowania się dzieckiem, nie zaś zwolnienie z niego, także przez – sprzeczne z art. 113 k.r.o. – przemianowanie obowiązku na wyłącznie uprawnienie rodzica, z którego ten może, lecz nie musi korzystać. Wyłożenie postanowień zawartej przez rodziców dziecka ugody dotyczącej terminów i form, w jakich rodzic, pod którego pieczą dziecko nie pozostaje będzie wykonywał kontakty z nim i przyjęcie z odwołaniem się do użytego w niej sformułowania uprawnienie, że realizowanie tychże kontaktów w sposób określony w ugodzie jest wyłącznie uprawnieniem rodzica, z którego ten może, lecz nie musi korzystać, byłoby naruszeniem art. 113 k.r.o.

Argumentów za takim rozumieniem ugody określającej zasady wykonywania kontaktów z dzieckiem przez rodzica, pod którego bezpośrednią pieczą dziecko stale nie przebywa dostarczają art. 598[17] § 1 i 2 oraz art. 598[17] § 2 k.p.c., z których niewątpliwie wynika, że obowiązki dotyczące kontaktów z dzieckiem mogą być naruszone zarówno przez rodzica, który nie przygotuje dziecka do kontaktów z rodzicem, pod którego pieczą ono nie przebywa, jak i przez tego z rodziców, który nie zrealizuje kontaktów w czasie i formie, w których powinny mieć miejsce. Jeśli rodzic w ugodzie zagwarantuje dla siebie określony czas, miejsce i formy, w jakich ma kontaktować się z dzieckiem, to jest to równoznaczne nie tylko z ustaleniem na jego rzecz uprawnienia, ale i obowiązku zrealizowania kontaktów w ustalonym czasie i formie. Drugi z rodziców, który przygotuje dziecko do kontaktów może zasadnie liczyć, że one się odbędą i temu założeniu podporządkować swoje plany.

Należy postulować, by ugody tak samo jak orzeczenia sądowe dotyczące określenia form, czasu i miejsca, w których rodzic niesprawujący bezpośredniej pieczy nad dzieckiem będzie wykonywał kontakty z nim, były możliwie szczegółowe i precyzyjnie określały zachwiania każdego z rodziców, które muszą być podjęte w celu zrealizowania kontaktów z dzieckiem, ale użycie w ugodzie sformułowania, że dana osoba ma prawo do kontaktów w określonym czasie, miejscu i formie nie uniemożliwia ustalenia przez sąd opiekuńczy, że z uprawnieniem tym wiąże się obowiązek zrealizowania kontaktów w tymże czasie, miejscu i formie. Możliwość wydania orzeczenia na podstawie art. 598[15] § 2 k.p.c. nie zależy od tego, czy w ugodzie sądowej użyte zostało sformułowanie, iż któryś z rodziców „ma obowiązek” realizowania ustalonych kontaktów.

Uchwała SN z dnia 13 kwietnia 2022 r., III CZP 76/22

Standard: 59044 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy