Niedopuszczalność odrzucenia środka zaskarżenia wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika bez uprzedniego wezwania do uiszczenia opłaty (art. 130[2] k.p.c. i art. 112 ust. 2 u.k.s.c.)

Artykuł 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych uchyla obowiązek wezwania do uiszczenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, od nieopłaconej apelacji wniesionej przez radcę prawnego w sytuacji, gdy doszło do oddalenia jej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ma ten skutek, że termin do uiszczenia opłaty rozpoczyna bieg od chwili doręczenia stronie postanowienia o oddaleniu tego wniosku.

Decydując się na uchylenie art. 130[2] § 3 k.p.c., ustawodawca nie dokonał żadnej zmiany w treści art. 112 u.k.s.c., stąd też nie powinno budzić wątpliwości, że omawiana regulacja ma własną treść normatywną, niezależną całkowicie od obowiązywania i zakresu art. 130[2] k.p.c.

Rozwiązania przyjęte w uchylonym art. 130[2] § 3k.p.c. oraz art. 112 ust. 3 u.k.s.c. odnoszą się do odmiennych sytuacji. W pierwszym przypadku strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie miała żadnej informacji od sądu na temat obowiązku uiszczenia opłaty, natomiast według założenia przyjętego w art. 112 ust. 3 u.k.s.c., skoro strona reprezentowana przez takiego pełnomocnika złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, to należy przyjąć, że miała świadomość uiszczenia opłaty i jej wysokości. W konsekwencji oddalenie jej wniosku, wynikające ze stosownego postanowienia sądu, powinno stanowić dla niej jasną informację, że odpowiednia opłata powinna być uiszczona.

W związku z uchyleniem art. 130[2] § 3 k.p.c. i kwestią ewentualnego wpływu tej okoliczności na interpretację art. 112 ust. 3 u.k.s.c. należy wskazać, że wraz z omawianą zmianą dokonaną w ustawie procesowej nie doszło do uchylenia w niej obowiązku profesjonalnego pełnomocnika do samoobliczenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia. 

Wezwanie z art. 130 k.p.c. nie zawiera wskazania żadnej kwoty, a zatem stanowi jedynie informację skierowaną do profesjonalnego pełnomocnika o konieczności uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodniowym. Wezwanie takie nie może być zatem traktowane jako ułatwienie, skoro nie zastępuje (nie wyręcza) takiego pełnomocnika w samodzielnym wyliczeniu należnej opłaty.

Zarówno w sytuacji, gdy profesjonalny pełnomocnik złoży środek zaskarżenia, który nie zawiera wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, jak też, gdy taki wniosek zamieści, będzie musiał samodzielnie wyliczyć należną opłatę. Różnica – co do zasady - sprowadza się jedynie do rodzaju pisma, które otrzyma. Innymi słowy, niezależnie czy w stosunku do profesjonalnego pełnomocnika znajdzie zastosowanie art. 130 k.p.c., czy art. 112 ust. 3 u.k.s.c., to w obu przypadkach będzie on zobowiązany w terminie tygodniowym uiścić stosowną opłatę, przy czym w pierwszym przypadku zdarzeniem skutkującym rozpoczęciem biegu terminu będzie doręczenie zarządzenia o wezwaniu do usunięcia braku, a w drugim - doręczenie postanowienia o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Dopuszczalne jest zatem twierdzenie, że w obu przypadkach sytuacja procesowa strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika jest zbliżona (por. uz. uchwały SN z 16 listopada 2012 r., III CZP 56/12).

Uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2022 r., III CZP 82/22

Standard: 59048 (pełna treść orzeczenia)

W razie wniesienia przez stronę zastępowaną przez radcę prawnego (adwokata, rzecznika patentowego) skargi kasacyjnej, od której - stosownie do wskazanej wartości przedmiotu zaskarżenia - pobiera się opłatę stałą lub stosunkową, sąd drugiej instancji, po doręczeniu postanowienia oddalającego w całości lub w części wniosek o zwolnienie skarżącego od kosztów sądowych oraz bezskutecznym upływie terminu przewidzianego w art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 623), odrzuca skargę kasacyjną na podstawie art. 398[6] § 2 k.p.c.

Art. 130[2] k.p.c w pierwotnym brzmieniu wprowadzał względem pism procesowych złożonych przez zawodowych pełnomocników, które nie zostały opłacone opłatą stałą lub stosunkową od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia, rygor zwrotu pisma (§ 1), a w przypadku środków zaskarżenia rygor odrzucenia (§ 3) bez uprzedniego wezwania do uzupełnienia tego braku. Zasady te miały też zastosowanie w postępowaniu w sprawach gospodarczych w odniesieniu do pism złożonych przez przedsiębiorców niereprezentowanych przez zawodowych pełnomocników (§ 4).

Trybunał Konstytucyjny zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 130[2] § 4 k.p.c. (wyroki z dnia 20 grudnia 2007 r., P 39/06 i z dnia 26 czerwca 2008 r., SK 20/07) oraz stwierdził zgodność z Konstytucją art. 1302 § 3 k.p.c. (wyroki z dnia 17 listopada 2008 r., SK 33/07,  i z dnia 14 września 2009 r., SK 47/07). Ustawodawca, mając na względzie te orzeczenia, na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. zmienił z dniem 1 lipca 2009 r. treść art. 130[2] k.p.c. przez skreślenie § 4, a także bezrefleksyjnie uchylił § 3, mimo że przepis ten nie został uznany za niezgodny z Konstytucją.

Przepis art. 130[2] § 3 k.p.c., który wszedł w życie w 2006 r. w żaden sposób nie wpłynął na praktykę obowiązującą przed znowelizowaniem art. 112 u.k.s.c., dokonanym na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r., która weszła w życie w dniu 19 kwietnia 2010 r. Wtedy przyjmowano, że także strony reprezentowane przez zawodowych pełnomocników, które nie uzyskały zwolnienia od opłat sądowych, mają obowiązek je uiścić dopiero na wezwanie przewodniczącego (uchwała SN z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, postanowienia SN z dnia 23 stycznia 2008 r., II UZ 47/07 oraz z dnia 24 stycznia 2014 r., V CZ 83/13

Uchwała SN z dnia 16 marca 2017 r., III CZP 82/16

Standard: 47330 (pełna treść orzeczenia)