Poręczyciel i gwarant jako konsument

Małżonek, który udziela poręczenia za zobowiązanie drugiego małżonka, prowadzącego działalność gospodarczą, może być traktowany na tle art. 22[1] k.c. jako konsument. Pozostawanie w związku małżeńskim nie świadczy jeszcze o istnieniu tego rodzaju powiązań między małżonkami, które przesądzają, że małżonek przedsiębiorcy również prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą.

Poręczyciel zobowiązania zaciągniętego przez przedsiębiorcę może mieć status konsumenta (wyrok SN z 19 stycznia 2006 r., IV CSK 372/05).

W wyroku z 10 maja 2017 r., I CSK 477/16, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że na gruncie art. 221 k.c. nie można uzależniać traktowania poręczyciela jako konsumenta od tego, by związku z działalnością profesjonalną nie wykazywała ani sama czynność poręczenia, ani czynność, z której wynikał zabezpieczony dług główny. Bardziej uzasadnione jest ograniczenie tego związku do samego poręczenia, które zachowuje pewną samodzielność w stosunku do głównej umowy. Nie ma więc dostatecznych podstaw do tego, aby w kontekście art. 22[1] k.c. przy dokonywaniu oceny związku poręczenia z działalnością gospodarczą lub zawodową uzależniać status konsumenta od charakteru umowy głównej. Związek między daną czynnością a działalnością gospodarczą lub zawodową musi być bezpośredni, co oznacza, że istnienie związku jedynie pośredniego nie wyłącza uznania osoby dokonującej czynności za konsumenta. Jeśli dana osoba fizyczna ‎w ogóle nie prowadzi działalności gospodarczej lub zawodowej, to w umowie zawartej z przedsiębiorcą – w świetle art. 22[1] k.c. – w zasadzie zawsze będzie traktowana jako konsument. Stąd też Sąd Najwyższy przyjął, że konsumentem ‎w rozumieniu art. 22[1] k.c. jest osoba fizyczna, udzielająca poręczenia wekslowego spłaty zobowiązania małżonka – przedsiębiorcy z tytułu umowy leasingu, jeżeli poręczenie to nie jest bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby.

Wyrok SN z dnia 13 września 2022 r., II CSKP 757/22

Standard: 67748 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie sądowym wyjaśniono, iż co do zasady prawny status konsumenta w rozumieniu art. 22[1] k.c. mógłby mieć także podmiot zaciągający wobec wierzyciela zobowiązanie wekslowe, w tym - poręczyciel wekslowy (wyrok SN z dnia 19 stycznia 2006 r., IV CK 372/05).

Także w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości uznano, pod pewnymi warunkami, poręczyciela za konsumenta w rozumieniu art. 2 tiret Dyrektywy 85/577 Rady z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa- Dz.U. UE L z dnia 31 grudnia 1985 r. (wyrok z dnia 17 marca 1998 r., C-45/96). Zgodnie z tym przepisem „konsument” oznacza osobę fizyczną, która w transakcjach objętych dyrektywą działa w celach, które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnością handlową lub zawodem. Jest to więc regulacja podobna do tej zawartej w kodeksie cywilnym. Na podstawie art. 22[1] k.c. oraz w oparciu o przedstawione wypowiedzi judykatury można w niniejszej sprawie stwierdzić, iż konsumentem w rozumieniu tego przepisu może być także osoba, która dokonuje czynności prawnej - poręczenia wekslowego.

Przyjęcie statusu konsumenta w odniesieniu do osoby fizycznej wymaga spełnienia jeszcze jednego warunku, to jest tego, aby czynność prawna nie była bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Brak tego warunku ostatecznie spowodował, że we wskazanych orzeczeniach odmówiono uznania za konsumentów osoby udzielające poręczenia w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz osoby nieprowadzące działalności gospodarczej, lecz poręczające zobowiązanie zaciągnięte przez inną osobę działającą w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej lub zawodowej.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości został na tle przepisów proceduralnych wyrażony pogląd, według którego art. 15 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna, która jest ściśle powiązana pod względem zawodowym ze spółką, będąc na przykład jej dyrektorem zarządzającym lub większościowym wspólnikiem, nie może zostać uznana za konsumenta w rozumienia tego przepisu, jeżeli poręcza ona weksel wystawiony w celu zabezpieczenia zobowiązań ciążących na tej spółce z tytułu umowy dotyczącej udzielenia kredytu (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., wydany w sprawie C-419/11).

Przedstawione stanowiska wykluczają uznanie za konsumenta osoby fizycznej, która dokonała czynności prawnej (udzieliła poręczenia) w związku prowadzoną przez nią samą działalnością gospodarczą, bądź w celu zabezpieczenia spłaty zobowiązań innych osób z tytułu prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Z drugiej jednak strony trafnie w literaturze przedmiotu zwrócono uwagę na komplikacje związane z istnieniem szczególnych powiązań prawnych między kilkoma czynnościami.

Na gruncie art. 22[1] k.c. nie można uzależniać traktowania poręczyciela jako konsumenta od tego, by związku z działalnością profesjonalną nie wykazywała ani sama czynność poręczenia, ani czynność, z której wynikał zabezpieczony dług główny. Bardziej uzasadnione jest ograniczenie związku do samego poręczenia, które zachowuje pewną samodzielność w stosunku do głównej umowy.

Brak jest dostatecznych podstaw do tego, by przy dokonywaniu oceny związku poręczenia w kontekście art. 22[1] k.c. uzależniać ją od charakteru umowy głównej. Związek między czynnością a działalnością gospodarczą lub zawodową musi być bezpośredni, co oznacza, że istnienie związku jedynie pośredniego nie wyłącza uznania osoby dokonującej czynności za konsumenta. Jeśli dana osoba fizyczna w ogóle nie prowadzi działalności gospodarczej lub zawodowej (jest pracownikiem, emerytem, rencistą), to w umowie zawartej z przedsiębiorcą zawsze będzie traktowana jako konsument.

W tym kierunku zmierza nowsze orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które za konsumenta w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. UE L z dnia 21 kwietnia 1993 r.) uważa nawet osobę fizyczną wykonującą zawód adwokata i zawierającą umowę kredytu z bankiem, w której nie zostało określone przeznaczenie kredytu, jeżeli umowa nie jest związana z działalnością zawodową adwokata. Okoliczność, że powstała wskutek tej umowy wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką ustanowioną przez tę osobę działającą w charakterze przedstawiciela swej kancelarii prawnej na składnikach majątkowych przeznaczonych do wykonywania działalności zawodowej tej osoby, takich jak należąca do kancelarii nieruchomość, jest w tym względzie bez znaczenia (wyrok z dnia 3 września 2015 r., C-110/14, MP 2015/20).

W piśmiennictwie zwrócono także uwagę na jeszcze inne komplikacje związane z sytuacją, w której kontrahentem przedsiębiorcy jest w danej czynności kilka podmiotów. Należy wówczas rozważyć kwestię związku wobec każdego podmiotu z osobna, nawet jeśli łączy je węzeł solidarności. W konsekwencji oceny mogą okazać się różne i ta sama czynność może okazać się raz związana, a raz niezwiązana z profesjonalną działalnością poszczególnych podmiotów.

Na podstawie przedstawionych stanowisk, zdaniem Sądu Najwyższego, zasadne jest przyjęcie, iż konsumentem w rozumieniu art. 22[1] k.c. jest także osoba fizyczna, udzielająca poręczenia wekslowego spłaty zobowiązania małżonka -przedsiębiorcy z tytułu umowy leasingu, jeżeli poręczenie to nie jest bezpośrednio związane z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. 

Wyrok SN z dnia 10 maja 2017 r., I CSK 477/16

Standard: 36561 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy