Zarzut nieważności postępowania związany z uchybieniem dotykającym interesów przeciwnika procesowego

Strona może powoływać się w skardze kasacyjnej na nieważność postępowania, choćby nieważność ta była związana z uchybieniem dotykającym interesów jej przeciwnika procesowego.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego widoczne są dwie linie orzecznicze co do tego, czy strona może powoływać się na nieważność postępowania, choćby związaną z uchybieniem dotykającym interesów jej przeciwnika procesowego, czy też wyłącznie może odnosić się do uchybień naruszających jej prawa.

W ocenie Sądu Najwyższego opowiedzieć się należy za pierwszym z zaprezentowanych stanowisk. Przemawiają za tym następujące racje: po pierwsze, zgodnie z wprost wyrażoną wolą ustawodawcy nieważność postępowania podlega weryfikacji przez właściwy sąd z urzędu, niezależnie od inicjatywy stron. Z tego względu nie sposób twierdzić, że sąd może ją uwzględnić wyłącznie na zarzut zgłoszony przez stronę dotkniętą uchybieniem prowadzącym do nieważności postępowania lub tylko na jej korzyść.

Po drugie, nieważność postępowania stanowi odrębną wadę postępowania od naruszenia przepisów postępowania; o ile w drugim przypadku uwzględnienie środka zaskarżenia ma miejsce w razie stwierdzenia wpływu uchybień na wynik sprawy, o tyle nieważność postępowania prowadzi do uchylenia orzeczenia niezależnie od tego, czy wada postępowania miała wpływ na wynik sprawy.

Po trzecie, większość przesłanek nieważności ma charakter uchybień dotykających podstawowych przymiotów sprawy (zwłaszcza dopuszczalność drogi sądowej, res iudicata, lis pendens, właściwość sądu okręgowego) lub strony (zdolność sądowa, zdolność procesowa, umocowanie pełnomocnika), które mają obiektywny, niezależny od stron, charakter.

Po czwarte, rygory i sankcje procesowe ustanawiane są nie tylko dla ochrony konkretnych uprawnień i interesów stron; przestrzeganie rygorów ma wydźwięk ogólny, służy zarówno interesom stron, jak i interesowi wymiaru sprawiedliwości. 

Z konstytucyjnej gwarancji prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) wynika konieczność zapewnienia niewadliwego postępowania, co leży w interesie (obu, wszystkich) stron tego postępowania. Standard ten wynika z konstytucyjnej zasady sprawiedliwości proceduralnej (rzetelności proceduralnej) dotyczącej wszystkich etapów postępowania sądowego. Oznacza to, że w kolizji z interesem publicznym pozostają orzeczenia wydane w postępowaniach dotkniętych nieważnością, a więc z takim naruszeniem przepisów, które podważa stabilność orzeczeń sądowych. Wszak niektóre przyczyny powodujące nieważność postępowania stanowią podstawę skargi o wznowienie postępowania (art. 401 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 14 czerwca 2023 r., II CSKP 1407/22

Standard: 73687 (pełna treść orzeczenia)

Na nieważność postępowania może się powoływać także ta strona, której nie dotykają bezpośrednio przyczyny tejże nieważności (wyroki SN: z dnia 15 czerwca 2005 r., II PK 274/04; z dnia 11 grudnia 2006 r., I PK 124/06 i z dnia 21 grudnia 2006 r., III CSK 193/06).

Wyrok SN z dnia 16 marca 2022 r., II PSKP 47/21

Standard: 81905 (pełna treść orzeczenia)