Ocena zakresu zobowiązania osoby trzeciej (art. 527 k.c.) na podstawie art. 409 k.c.

W razie odpłatnego rozporządzenia korzyścią uzyskaną przez osobę trzecią, o której mowa w art. 527 i nast. k.c., przy ocenie zakresu jej zobowiązania wynikającego z art. 531 § 2 k.c. ma zastosowanie art. 409 k.c.

Okoliczność, że przepisy kodeksu cywilnego dotyczące skargi pauliańskiej wskazują jedynie na dwa, wymienione w powołanych art. 531 § 2 i art. 532 k.c., skutki uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem wierzyciela, nie może oznaczać, że są to skutki jedyne. Wskazane przepisy określają tylko skutki mające charakter specjalny, których nie można byłoby wywieść z innych przepisów, mających zastosowanie w przypadku czynności prawnej bezskutecznej.

Przyjąć należy, że poza przepisami art. 531 § 2 i art. 532 k.c., do stosunku między wierzycielem a osobą trzecią mają zastosowanie przepisy ogólne, które znajdują zastosowanie, gdy okazuje się, że czynność prawna jest nieważna lub bezskuteczna. Są nimi przepisy o wydaniu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.), z tym że wierzyciel nie będzie uprawniony do żądania wydania przedmiotu wzbogacenia, lecz do zaspokojenia się z niego w drodze egzekucji.

Gdy osoba trzecia rozporządzi przedmiotem na rzecz innej osoby bezpłatnie, obowiązek wzbogaconego przechodzi na tę osobę (art. 407 k.c.). Wskazany skutek wyznacza zakres odpowiedzialności osoby trzeciej w sytuacjach przewidzianych w art. 531 § 2 k.c. Ten przepis, regulując uprawnienia wierzyciela wobec osoby, która nabyła rzecz od osoby trzeciej, nie zawiera wyraźnej odpowiedzi na pytanie, czy osoba trzecia mimo zbycia przedmiotu nadal odpowiada wobec wierzyciela.

W świetle art. 407 k.c. przyjąć należy, że w przypadku bezpłatnego zbycia i przejścia odpowiedzialności na nabywcę, osoba trzecia staje się wolna od odpowiedzialności. Opisane przypadki wprawdzie nie odpowiadają stanowi faktycznemu ustalonemu w sprawie, jednak ich przeanalizowanie pozwala na szersze, niż to wynika z regulacji przyjętej w art. 531 § 2 i art.532 k.c., spojrzenie na zakres odpowiedzialności osoby trzeciej, o której mowa w art. 527 § 1 k.c. Z ustaleń dokonanych w sprawie, których skarżący nie zakwestionował, wynika że pozwani jako osoby trzecie zbyli przedmiot na rzecz innych osób odpłatnie i osoby te działały w dobrej wierze. W takiej sytuacji będzie miał zastosowanie art. 409 k.c., zgodnie z którym w razie zużycia lub utraty korzyści wzbogacony zobowiązany jest do zwrotu jej wartości, jeżeli wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Przepis ten ma więc także zastosowanie przy ocenie zakresu zobowiązania osoby trzeciej z tytułu roszczenia, którego podstawę stanowi actio pauliana. 

Wyrok SN z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 272/03

Standard: 36259 (pełna treść orzeczenia)