Dochodzenie roszczenia majątkowego wynikającego z przestępstwa

Roszczenia majątkowe wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego należą do spraw cywilnych, które zgodnie z art. 1 k.p.c. są rozpoznawane w postępowaniu sądowym normowanym Kodeksem postępowania cywilnego.

Artykuł 12 k.p.c. stanowi jednak, że roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym. Z przepisu tego wynika możliwość dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa zarówno w postępowaniu cywilnym, jak również, w wypadkach w ustawie przewidzianych, w postępowaniu karnym.

Do końca czerwca 2015 r. obowiązywały przepisy art. 62-70 k.p.k., zgodnie z  którymi pokrzywdzony mógł aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciwko oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa (art. 62 k.p.k.).

Z dniem 1 lipca 2015 r. na mocy ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 396) przepisy art. 62-70 k.p.k. zostały uchylone. Obecnie nie istnieje możliwość wytoczenia powództwa adhezyjnego. Nadano także nowe brzmienie art. 46 k.k., zgodnie z którym w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się. 

Uchwała SN z dnia 3 grudnia 2021 r., III CZP 84/20

Standard: 59173 (pełna treść orzeczenia)

Sądy orzekające w postępowaniu cywilnym wiążą ustalenia wydanego w sprawie prawomocnego wyroku skazującego tylko co do popełnienia przestępstwa (art. 11 k.p.c.), przeto nie ma przeszkód do dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z osądzonych przestępstw w postępowaniu cywilnym, a w szczególności wtedy, gdy odpowiedzialność cywilna przestępcy -sprawcy szkody nie została w całości ani prawidłowo osądzona w wypadkach ustawowo przewidzianych w postępowaniu karnym (art. 12 k.p.c.).

W procesie cywilnym z tytułu pracowniczej odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy sądy pracy prawidłowo uznały powodowego pracodawcę za poszkodowanego przestępczymi umyślnymi działaniami skarżącego pracownika (art. 122 k.p.), choćby ten sprawca szkody został na podstawie art. 46 § 1 k.k. w związku z konkretnymi przepisami prawa cywilnego, które sąd karny powinien zastosować i wskazać w wypadkach ustawowo przewidzianych w postępowaniu karnym (art. 12 k.p.c.), zobowiązany w wyroku karnym do naprawienia szkody, którą „pośrednio” wyrządził podmiotowi trzeciemu - Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę […], którego dotacje celowe stały się przedmiotem przestępczego i deliktowego procederu pozwanego pracownika.

W przedmiotowej sprawie z zakresu pracowniczej materialnej odpowiedzialności odszkodowawczej bezpośrednio poszkodowanym przestępczą działalnością skarżącego pracownika był zatem powodowy pracodawca, który został zobowiązany do zwrotu Skarbowi Państwa dotacji celowych wykorzystanych niezgodnie z ich przeznaczeniem wskutek przestępczego procederu wyłudzenia i zaboru tych środków uzyskanych na wypłaty świadczeń rodzinnych.

Wyrok SN z dnia 9 maja 2019 r., III PK 47/18

Standard: 61215 (pełna treść orzeczenia)