Dopuszczalność wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym

Przepis art. 148[1] § 1 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady, iż w procesie sąd rozpoznaje sprawy na rozprawie (art. 148 k.p.c.) oraz że wydanie wyroku przez sąd pierwszej instancji następuje po uprzednim rozpoznaniu sprawy na rozprawie (art. 316 § 1 k.p.c.). W przepisie tym enumeratywnie wymienia się sytuacje, kiedy możliwe jest rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. Ma to miejsce wówczas, gdy:

• pozwany uznał powództwo lub gdy
• po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.

Niedopuszczalne jest rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. W doktrynie zwracano uwagę, że art. 148[1] k.p.c. nie zawiera żadnego ograniczenia o charakterze przedmiotowym, a więc może mieć zastosowanie w każdego rodzaju sprawie.

Przepis ten obowiązuje od dnia 8 września 2016 r. i jest odstępstwem od zasady ustności, jawności i kontradyktoryjności procesu cywilnego i przepisem szczególnym w stosunku do art. 148 k.p.c., a jego celem jest przyspieszenie postępowania i zrealizowanie zasady rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki.

Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym ma zatem charakter fakultatywny. Decyzję w tym przedmiocie podejmuje sąd, jednak tylko przy zaistnieniu przesłanek określonych przez ustawodawcę.

Zgodnie z art. 210 § 2[1] k.p.c. sąd nie ma obowiązku pouczania strony o treści art. 148[1] k.p.c.

Trudno zgodzić się z twierdzeniami skarżącego, że wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym naruszyło wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawo do wysłuchania. Korzystanie z prawa do wysłuchania polegające na przedstawianiu swojego stanowiska w sprawie może bowiem przybierać formą ustną lub pisemną, w związku z czym może następować na posiedzeniach sądowych, w tym jawnych lub wyznaczonych na rozprawę, względnie poza nimi w pismach procesowych

Załatwianie spraw na publicznej rozprawie jest najbardziej pożądanym konstytucyjnie rozwiązaniem (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 listopada 2007 r., SK 57/05 i w płaszczyźnie normatywnej jest to rozwiązanie podstawowe w poszczególnych rodzajach postępowań sądowych (w postępowaniu cywilnym – art. 148 § 1 k.p.c.).

Nie można zatem zgodzić się z tezą, że strona jest pozbawiona możliwości wysłuchania tylko z tego powodu, że sąd orzeka na posiedzeniu niejawnym, a rozwiązanie takie musi każdorazowo podlegać ocenie w szerszym kontekście, co potwierdza również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok z dnia 20 listopada 2007 r., SK 57/05 czy z dnia 20 października 2010 r., P 37/09), w szczególności przez pryzmat tego, czy przed posiedzeniem niejawnym strona miała możliwość przedstawienia swojego stanowiska w formie pisemnej (zob. wyrok z dnia 3 lipca 2007 r., SK 1/06 oraz z dnia 19 września 2007 r., SK 4/06).  Jeżeli możliwość taka została zapewniona, a strona nie uczyniła z niej użytku lub wykorzystała ją w sposób niepełny, nie można mówić o pozbawieniu prawa do wysłuchania. Uwzględnić także należy możliwość zapewnienia wysłuchania na późniejszym etapie postępowania, w szczególności przez zaskarżenie orzeczenia zapadłego na posiedzeniu niejawnym (zob. wyrok TK z dnia 16 listopada 2011 r., SK 45/09)

Wyrok SN z dnia 14 grudnia 2021 r., II USKP 152/21

Standard: 64507 (pełna treść orzeczenia)