Zarządzenie prezesa sądu rozpoznania sprawy w składzie trzech sędziów (art. 47 § 4 k.p.c.)

Skład sądu (art. 47 k.p.c.)

Prezes Sądu może uchylić swoje zarządzenie o rozpoznaniu sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych wydane na podstawie art. 47 § 4 k.p.c. wskutek zmiany okoliczności w toku tej sprawy (art. 359 § 1 w związku z art. 362 k.p.c.).

Nawet gdyby przyjąć, że uchylenie zarządzenia o składzie trzyosobowym było wadliwe (niezgodne z przepisami i w tym znaczeniu niedopuszczalne), to i tak uchybienie to należy ocenić jako „zwykłe” naruszenie przepisów prawa procesowego, które sąd odwoławczy bierze pod rozwagę tylko na wniosek strony apelującej, a nie z urzędu (por. uchwałę (7) SN z dnia 31 stycznia 2008 r., zasadę prawną, III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55).

Naruszenie w konkretnym przypadku ustawowych reguł określających skład sądu powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Dotyczy to również składu wyznaczonego w trybie art. 47 § 4 k.p.c. W myśl tego przepisu prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Regulacja ta stwarza możliwość zarządzenia rozpoznania konkretnej sprawy w innym (bardziej odpowiednim) składzie, aniżeli określony ustawowo (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1988 r., III PZP 16/88, OSNCP 1989 nr 11, poz. 177).

Zarządzenie podejmowane na podstawie art. 47 § 4 k.p.c. ma charakter ustrojowy w tym znaczeniu, że pozwala na odstąpienie od regulacji ustawowych i jest podejmowane przez prezesa sądu (ściślej podmiot uprawniony według art. 22 § 1 i art. 22b § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.). Twierdzi się też, że wydanie takiego zarządzenia należy do „dyskrecjonalnej władzy prezesa sądu”, który samodzielnie ocenia, czy zachodzą przesłanki określone w art. 47 § 4 k.p.c. Zarządzenie to ma też charakter procesowy, skoro określa tak ważną rzecz, jaką jest skład sądu orzekającego.

Wydanie przez prezesa sądu zarządzenia o rozpoznaniu w pierwszej instancji sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych (art. 47 § 4 k.p.c.) jest prawnie dopuszczalne w każdej fazie procesu, jeżeli w jego toku okaże się, że sprawa jest szczególnie zawiła lub ma precedensowy charakter sprawy. Możliwa jest też sytuacja odwrotna, a więc sprawa zawiła (precedensowa), ze względu na zmianę różnych „okoliczności” może utracić taki przymiot. W szczególności może się tak stać wskutek różnego rodzaju przekształceń powództwa (przedmiotowych lub podmiotowych; na przykład częściowego cofnięcia powództwa), a także w razie uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznaniu, gdy obowiązuje związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania w sprawie (art. 386 § 6 k.p.c.). Wskutek takich zmian w toku sprawy może dojść do dezaktualizacji przesłanek wymienionych w art. 47 § 4 k.p.c., gdyż sprawa przestanie być „szczególnie zawiła” lub odpadnie jej „precedensowy charakter” (na przykład wskutek zmiany stanu prawnego lub podjęcia uchwały powiększonego składu Sądu Najwyższego, czy wyroku Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej). W takich przypadkach prezes sądu pierwszej instancji jest uprawniony do uchylenia zarządzenia wydanego na podstawie art. 47 § 4 k.p.c., następstwem czego będzie „powrót” do rozpoznania sprawy przez skład określony bezpośrednio w ustawie.

Poszukując podstawy prawnej uchylenia zarządzenia wydanego na mocy art. 47 § 4 k.p.c., należy podzielić pogląd, że są nią art. 359 § 1 w związku z art. 362 k.p.c. Chociaż zarządzenie wydawane na podstawie art. 47 § 4 k.p.c. ma charakter „ustrojowy”, to jednak wywołuje przede wszystkim skutki procesowe (w aspekcie proceduralnym jest czynnością procesową organu sądu). Powinno więc być jako czynność procesowa traktowane jak zarządzenie przewodniczącego w rozumieniu art. 362 k.p.c. Do takiego zarządzenia należy więc stosować odpowiednio przepisy o postanowieniach sądu (art. 354 i następne k.p.c.), w tym art. 359 § 1 k.p.c., zgodnie z którym postanowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne.

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 2014 r., III SZP 3/14

Standard: 36057 (pełna treść orzeczenia)

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 2014 r., III SZP 3/14

Standard: 44509 (pełna treść orzeczenia)