Właściwość w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego

Kompetencja organów procesowych do rozstrzygania wniosków określonych w art. 254 § 1 k.p.k. powiązana jest z właściwością tych organów do prowadzenia postępowania karnego w jego głównym przedmiocie, w poszczególnych jego stadiach.

Zgodnie z treścią art. 254 § 1 k.p.k., w przedmiocie wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę (każdego) środka zapobiegawczego rozstrzyga prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu - sąd, przed którym sprawa się toczy. Właściwość do rozpoznania tego wniosku ustala się zatem w zależności od tego czy sprawa toczy się w przygotowawczym stadium procesu, czy też organem prowadzącym postępowanie jest - po wniesieniu aktu oskarżenia (lub jego stosownego surogatu) - sąd pierwszej instancji określonego szczebla, czy też sąd odwoławczy. Konsekwencją powyższego jest ustalenie organu właściwego do ewentualnego rozpoznania zażalenia na postanowienie w przedmiocie wniosku, o ile takowe przysługuje. W myśl zasad wykładni systemowej przyjąć więc należy, że kompetencja organów procesowych do rozstrzygania wniosków określonych w art. 254 § 1 k.p.k. powiązana jest z właściwością tych organów do prowadzenia postępowania karnego w jego głównym przedmiocie, w poszczególnych jego stadiach.

Powyższe wyklucza możliwość przyjęcia, że zawarte w art. 254 § 1 k.p.k. wyrażenie "sąd, przed którym sprawa się toczy" - określające właściwość organu rozstrzygającego wniosek w przedmiocie środka zapobiegawczego - oznacza każdy sąd, w którego gestii sprawa, w momencie złożenia tego wniosku, aktualnie pozostaje. Oznaczałoby to, że do jego rozpoznania właściwy jest nie tylko sąd prowadzący postępowanie, ale również sąd rozstrzygający kwestie wypadkowe dla toczącej się sprawy, a często na jej merytoryczne rozstrzygnięcie niemające zupełnie wpływu. Rozwiązanie takie, w założeniu gwarancyjne ze względu na potrzebę dochowania (instrukcyjnego) terminu do rozpoznania wniosku, byłoby nie do przyjęcia z systemowego, by nie powiedzieć i modelowego punktu widzenia, a przy tym sprzeciwiałoby się racjonalnym względom, w tym i takim, które odnoszą się do przysługujących oskarżonemu gwarancji.

Nie sposób zatem pominąć wszelkich konsekwencji interpretacyjnych płynących z tego oczywistego faktu, że przepis art. 254 § 1 k.p.k. odnosi się do rozpoznawania wniosków nie tylko w postępowaniu sądowym, ale także w przygotowawczym jego stadium, w którym organem właściwym jest prokurator, zaś sąd rozstrzyga przekazane mu kwestie wpadkowe, w związku z czym sprawa - incydentalnie - znajduje się w jego gestii. 

Podjęta na podstawie art. 254 § 1 k.p.k. decyzja, inaczej niż orzeczenie wynikające z ogólnej treści art. 253 § 1 k.p.k., jest rozstrzygnięciem o zasadności, bądź niezasadności złożonego wniosku, ze wszystkimi tego konsekwencjami, odnoszącymi się także do kwestii związanych z zaskarżalnością takiego postanowienia - wydanego (w konkretnej dacie) przez określony organ na określonym etapie postępowania. Przykładowo, konieczność rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy wniosku złożonego w toku pierwszoinstancyjnego rozpoznania sprawy - w związku z tym, że sprawa ta została mu przekazana do rozstrzygnięcia środka odwoławczego w innej, wpadkowej kwestii, blokowałaby możliwość zaskarżenia wydanego wówczas postanowienia (por. art. 426 § 2 k.p.k.). Przyznanie zaś, w takiej sytuacji, uprawnienia do złożenia środka odwoławczego, musiałoby się łączyć z traktowaniem sądu wyższego rzędu jako sądu pierwszej instancji, co byłoby sprzeczne z modelem procesu karnego i nie znajdowałoby racjonalnego uzasadnienia. 

Przepis art. 254 § 1 k.p.k. dotyczy nie tylko tymczasowego aresztowania, ale wszystkich innych środków zapobiegawczych, nie sposób nie dostrzec możliwości instrumentalnego składania wniosków w ich przedmiocie po to, by ich rozstrzygnięciem zajął się sąd wyższego rzędu; byłoby to szczególnie widoczne w przypadku temporalnego ograniczenia dopuszczalności zażalenia w sytuacji określonej w art. 254 § 2 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 14 maja 2004 r., IV KO 15/04

Standard: 35475 (pełna treść orzeczenia)