Udzielenie upoważnienia do obrony (art. 83 § 1 k.p.k.)

Niezłożenie pełnomocnictwa do obrony w dniu jej podjęcia ani w zadeklarowanym wówczas terminie, nie świadczy o naruszeniu obowiązków wynikających z art. 80 k.p.k., i nie wywołuje skutków określonych w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Wymóg posiadania obrońcy i jego udziału w rozprawie, o którym mowa w tych przepisach, jest spełniony także wówczas, kiedy adwokat oświadcza, że staje w imieniu oskarżonego i następnie wykonuje obronę, a oskarżony nie sprzeciwia się tym czynnościom.

Błędne jest utożsamianie braku dokumentu potwierdzającego udzielenie upoważnienia do obrony, w tym – substytucyjnego, z nieistnieniem (niesprawowaniem) tej obrony. Przepis art. 80 k.p.k. oraz przepis art. 439 § 1 pkt 10 (dawny pkt 6) k.p.k., który określa sposób procedowania sądu odwoławczego w razie stwierdzenia obrazy tego pierwszego przepisu, stanowią o braku obrońcy, a nie dokumentu wykazującego (tylko) nawiązanie stosunku obrończego. Dyspozycje wymienionych przepisów nie odwołują się więc do treści art. 83 § 1 k.p.k., określającego formę uzewnętrznienia stosunku obrończego, łączącego oskarżonego i adwokata. Także alternatywność tej formy oraz pozostawienie stronom możliwości jej wyboru świadczy o tym, że forma upoważnienia do obrony nie decyduje o ważności umowy o obronę ani o ważności czynności podjętych w jej wykonaniu.

Zaniechanie formy przewidzianej w art. 83 § 1 k.p.k. nie wywołuje więc skutku takiego, jak zaniechanie formy wymaganej dla niektórych czynności cywilnoprawnych, ani nie powoduje nieważności całości postępowania (jakim jest dotknięte postępowanie cywilne, jeżeli pełnomocnik strony nie był należycie umocowany – art. 379 pkt 2 k.p.c.). W konsekwencji, oczywiste jest, że upoważnienie do obrony czy to w postaci dokumentu, czy ustnego oświadczenia do protokołu, nie ma mocy konstytutywnej, to jest, tworzącej stosunek obrończy.

Poglądy te wykształciły się na kanwie art. 96 k.p.k. z 1928 r. i zachowały aktualność z uwagi na podobne brzmienie art. 73 § 2 k.p.k. z 1969 r. oraz – obecnie obowiązującego – art. 83 § 2 k.p.k. z 1997 r.

Przyjęcie, że udzielenie upoważnienia do obrony może nastąpić również „per facta concludentia”, czyli w sposób dorozumiany, jest rezultatem oceny, iż rzeczywista obrona oskarżonego realizuje się w jej materialnej postaci. Oskarżony korzysta z pomocy adwokata wtedy, kiedy faktycznie podejmuje on czynności obrończe.

Pełnomocnictwo na piśmie do obrony (także substytucyjne) lub oświadczenie ustne do protokołu wskazuje jedynie osobę, która ma wykonywać tę obronę. Dlatego ustawodawca w art. 80 k.p.k. i art. 439 § 1 pkt 10 (dawniej 6) k.p.k. nie odwołał się do treści art. 83 § 2 k.p.k., a więc do postulowanej tylko jako najwłaściwszej formy dowodzącej istnienia stosunku obrończego, lecz do faktów świadczących o jego realizowaniu.

Postanowienie SN z dnia 9 grudnia 2003 r., III KK 65/03

Standard: 35448 (pełna treść orzeczenia)