Kompetencja sądu do umorzenia postępowania przygotowawczego

W wypadku gdy sąd, rozpoznając wniosek prokuratora – złożony na podstawie art. 324 k.p.k. – o umorzenie postępowania przygotowawczego i zastosowanie środka zabezpieczającego, dojdzie do wniosku, że brak podstaw do orzeczenia takiego środka, odmawia uwzględnienia wniosku i przekazuje sprawę prokuratorowi.

Kompetencja sądu do umorzenia postępowania przygotowawczego jest odstępstwem od zasady , iż organem uprawnionym do umorzenia tego postępowania jest prokurator (art. 305 § 2 k.p.k.) lub Policja (art. 305 § 3 k.p.k.). Stosownie do art. 322 § 1 k.p.k. organy te umarzają postępowanie „jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a nie zachodzą warunki określone w art. 324”.

Art. 324 k.p.k. stanowi, że „jeżeli zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających”.

w art. 324 k.p.k. użyty został funktor zdaniowy „i” będący wyznacznikiem koniunkcji. Koniunkcja oznacza natomiast, że sytuacja przewidziana w tym przepisie zachodzi tylko wówczas kiedy równocześnie występują czynniki połączone funktorem „i” – a zatem gdy sąd umarza postę-powanie i stosuje środki zabezpieczające. Płynie z tego wniosek, że sąd nie jest władny umorzyć postępowania przygotowawcze bez zastosowania środków zabezpieczających.

Jak już wyżej wskazano, w art. 324 k.p.k. przewidziany jest wyjątek od zasady umarzania postępowania przygotowawczego przez organ prowadzący to postępowanie. Przepisy wyjątkowe nie podlegają rozszerzającej wykładni, a zatem nie ma tu zastosowania rozumowanie a maiori ad minus. Dlatego też nie można podzielić prezentowanego w literaturze poglądu, iż sąd może tylko umorzyć postępowanie – bez stosowania środka zabezpieczającego – jeżeli podejrzany popełnił zarzucany mu czyn w stanie niepoczytalności lecz nie zachodzi potrzeba zastosowania środka zapobiegawczego.

Przedstawione rozważania powyższe prowadzą do wniosku, że sąd rozpoznając wniosek przewidziany w art. 324 k.p.k. bada czy:

- podejrzany dopuścił się zarzucanego mu czynu,

- podejrzany w chwili czynu znajdował się w stanie niepoczytalności,

- istnieją podstawy do zastosowania wobec podejrzanego środków zabezpieczających.

Jeżeli nie zachodzi którakolwiek z tych przesłanek, sąd nie może uwzględnić wniosku o zastosowanie środków zabezpieczających i musi dać temu wyraz w swoim rozstrzygnięciu – przez wydanie postanowienia o odmowie uwzględnienia wniosku w tym zakresie.

Powoduje to z kolei, że sąd nie jest władny umorzyć postępowanie i sprawa musi wrócić do etapu przed skierowaniem jej do sądu – czyli w gestię organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. 

Przepisy kodeksu postępowania karnego nie wskazują wprost podstawy prawnej takiej decyzji. Przyjąć należy, że najwłaściwsze będzie tutaj posłużenie się przepisem art. 35 § 1 k.p.k., albowiem umorzenie postępowania przygotowawczego w omawianej sytuacji należy do właściwości prokuratora. Przepis art. 397 k.p.k. nie zawsze w takiej sytuacji może mieć zastosowanie, a zwłaszcza nie zawsze zachodzić będzie potrzeba uzupełnienia postępowania przygotowawczego.

Uchwała SN z dnia 23 kwietnia 2002 r., I KZP 7/02

Standard: 35302 (pełna treść orzeczenia)